قصه قصه ها ، روايتی تازه از عشقی قديمی
قصه قصه ها، تاليف محمد علی موحد، که هفته گذشته منتشر شد، پژوهشی است ارزنده در باره رابطه پر تب و تاب شمس و مولوی بر اساس نزديک ترين آثار به دوران اين دو و سنجش شهادت شاهدان عينی و دست اول.
در باره رابطه شمس تبريزی و جلاالدين بلخی، رابطه مراد و معشوقی که مريد و عاشق خود را به جهان پر رمز و راز عرفان بر کشيد و زمينه ساز خلق دو اثر بزرگ ادب کلاسيک فارسی ، مثنوی معنوی و مجموعه غزليات مولوی با عنوان ديوان کبير شمس، شد، آثار پژوهشی گوناگونی در داخل و خارج از ايران تاليف شده است.
اما تاريخ ، چگونگی و محتوای ذهنی و روانی و ديگر ابعاد عشق سودایی مولوی به شمس هنوز هم، چون دوران حيات اين دو، در پرده ای از ابهام و رمز و راز پوشيده مانده و درهم بافتگی تمثيل و خيال و واقعيت در آن چندان است که تفکيک عناصر واقعی و تاريخی از عناصر تمثيلی و رمزی را به کاری دشوار بدل کرده است.
محمد علی موحد، که پيش از اين در زمينه مولوی پژوهی آثاری با ارزش چون مقالات شمس را منتشر کرده است، در قصه قصه ها، به منابع معاصر يا نزديک به زمان مولوی و شمس چون مثنوی ولد نامه سروده فرزند مولوی و مناقب العارفين افلاکی نظر دارد.
تاريخ در بستر زمان دگرگون و از منظر حال بازسازی می شود و روايت معاصران يک حادثه، اگر نه درست ترين، اما نزديک ترين روايت به رخ دادی است که با گذر زمان ابعادی ديگر به خود می گيرد.
روايت سلطان ولد، فرزند مولوی که در سال ۶۲۳ هجری متولد شد، از رابطه پدر و شمس از نزديک ترين روايت های به زمان وقوع حادثه است و محمد علی موحد در کتاب «قصه قصه ها» روايت او را با روايت ديگر شاهدان معاصر يا نزديک به دوران حيات مولوی می سنجد تا روايتی تازه ازعشقی قديمی را به دست دهد.
سلطان ولد سودای شاعری در سر داشت و «مثنوی ولد نامه» را به نظم کشيد که از ارزش ادبی چندانی برخوردار نيست اما در چند فصل اين کتاب، به ويژه در فصل ابتدا ولد نامه، بخش هایی از زندگی پدر و رابطه او را با شمس در ترکيبی از تمثيل و استعاره و خيال و واقعيت و مهم تر از همه در پنهان کاری هایی که در نانوشته های خود واقعيت ها را آشکار می کنند، روايت کرده است.
اسکندرنامه ، تبديل تاريخ به افسانه
اسکندرنامه، تاليف عبداالکافی ابن ابی البرکات، مولف قرن ششم يا هفتم هجری، که در هفته گذشته با تصحيح و حاشيه نويسی دکتر ايرج افشار، اديب و کتاب شناس برجسته ايرانی منتشر شد، به گفته ملک الشعرای بهار نمونه زيبایی از نثر روان فارسی کلاسيک را به دست می دهد.
اسکندرنامه که از با ارزش ترين آثار فرهنگ و ادبيات عاميانه کلاسيک ايران به شمار می رود، تصوير مردم عادی را از شخصيتی تاريخی ثبت کرده است.
بازآفرينی شخصيتی تاريخی در قالب فرهنگ و ادب عاميانه، تاريخ را به افسانه و اسطوره بدل می کند اما از ورای اين دگرديسی، ذهنيت و روان شناسی جمعی مردم را به دست می دهد و هم از اين روی اسکندرنامه نه فقط از منظر تاريخ زبان فارسی که از منظر تحقيقات مردم شناسی و جامعه شناسی نيز گنجينه ای با ارزش است.
مجموعه داستان های صبحی در دو جلد
هفته گذشته اعلام شد که مجموعه قصه های صبحی در دو جلد با نظارت هوشنگ مرادی کرمانی، داستان نويس برجسته کودکان و نوش آفرين انصاری، از برجسته ترين متخصصان ادبيات کودکان و به همت صالح رامسری در دست انتشار است.
در اين مجموعه دو جلدی برخی واژه ها و جمله بندی های صبحی که به دليل تحول زبان فارسی برای کودکان زمان او آشنا و برای کودکان کنونی ناآشنا است، ويراستاری و به روز شده است.
صبحی از پيشگامان داستان نويسی مدرن کودکان در ايران است و در اغلب آثار او داستان های برگرفته از ادب کلاسيک يا فرهنگ عاميانه ايران در قالبی نو و متناسب با ذهنيت کودکان ايرانی بازآفرينی و روايت شده است.
صبحی، سنت کهن قصه گویی برای کودکان را با تحولات مدرن سازگار کرد. برنامه ظهر جمعه صبحی، که از سال ۱۳۲۰ تا ۱۳۴۰ هر هفته از راديو ايران پخش می شد، جهان ذهنی و تخيل چند نسل از کودکان ايران را با رنگين کمان داستان های صبحی و صدای گرم او آذين بست و کودکان چند نسل را با جهان زيبای تخيل و داستان آشنا کرد.
فضل الله مهتدی، که به صبحی معروف شد، در يک خانواده بهایی در کاشان متولد شد. به شرحی که وی در خود زندگی نامه «کتاب صبحی» و «پيام پدر» نوشته است، ساليانی از عمر خود را در قفقاز، عشق آباد، بخارا، سمرقند، تاشکند و مرو گذراند.
پس از جنگ جهانی اول، برای ديدن عبدالبهاء، رهبر آن روزگار بهائيان، از راه بادکوبه و استانبول و بيروت به حيفا رفت و کاتب عبدالبهاء شد.
چندی بعد از بهائيت روی گرداند و به ايران بازگشت و در سال ۱۳۱۹ تهيه، نگارش و اجرای قصه های ظهر جمعه راديو را عهده دار شد.
صبحی به روزگار حيات خود آثاری چون کتاب صبحی ، پيام پدر، افسانه ها، داستان های ملل، حاج ميرزا زلفعلی، افسانه های کهن ، دژ هوش ربا ، داستان های ديوان بلخ ، افسانه های باستان ايران، افسانه های بوعلی سينا و عمو نوروز را منتشر کرد.
صبحی در سال ۱۳۴۱ بر اثر بيماری سرطان در تهران درگذشت.
