در حاشيه نشست ديروز هيات وزيران جمهوری اسلامی، غلامحسين نوذری وزير نفت از فراهم شدن مقدمات تشکيل «سازمان کشورهای صادر کننده گاز» خبر داد. سخن بر سر سازمانی است مشابه «اوپک» که بتواند با ايجاد هماهنگی ميان کشورهای توليد کننده گاز، منافع آنها را در مقابل کشورهای مصرف کننده اين محصول حفظ کند.
تفاوت ميان گاز و نفت
گفته های آقای نوذری متکی بر نتايج نشست مجمع کارشناسان «کشورهای صادر کننده گاز» است که نهم و دهم ارديبهشت ماه با شرکت نمايندگان دوازده کشور از جمله روسيه، ايران، الجزاير، قطر، ونزوئلا و نيجريه در تهران برگزار شد.
نخستين نشست مجمع کشورهای صادر کننده گاز در سال ۲۰۰۱ در تهران گشايش يافت و سپس به گونه ای ادواری در ديگر کشورهای توليد کننده گاز از جمله مصر، الجزاير و قطر تجديد شد.
نشست آتی اين مجمع ژوئن آينده در مسکو برگزار خواهد شد و مسايلی همچون مقرسازمان و تصويب اساسنامه در دستور کار آن خواهد بود.
اين که سازمان کشورهای صادر کننده گاز بتواند، با نقشی مشابه «اوپک» در صحنه جهانی ظهور کند، بر حسب عرضه و تقاضا توليد را بالا و پايين ببرد و به توزيع سهميه ميان اعضای خود بپردازد، با ترديد شماری از کارشناسان مسايل انرژی روبه رو است.
نفت از قابليت تحرک فراوان برخوردار است، با تانکر بر پهنه اقيانوس ها جا به جا می شود و بهای آن روز به روز، بر پايه عرضه و تقاضا، دچار نوسان می شود.
در عوض گاز عمدتا از راه خط لوله منتقل می شود، مبادلات آن بر قرار داد های دراز مدت ميان توليد کنندگان و مصرف کنندگان استوار است و عمدتا در سطح منطقه ای انجام می گيرد.
البته گاز طبيعی مايع شده هم وجود دارد که به وسيله کشتی جا به جا می شود، ولی در حال حاضر سهم آن در مبادلات جهانی گاز از ۲۲ در صد بيشتر نيست.
در اين شرايط به نظر می رسد که تلاش برای تشکيل «اوپک گازی» در درجه اول از اراده روسيه مبنی بر تحکيم تسلط خود بر بازار جهانی گاز سرچشمه می گيرد.
هدف مسکو
هدف اصلی مسکو، افزايش قدرت خود در بازار گاز در اروپا است و به همين منظور، با تمام نيرو تلاش می کند از دستيابی ديگر رقيبان، به ويژه ايران، به اين بازار جلوگيری کند.
شرکت غول پيکر «گازپروم» اهرم اصلی مسکو در پيشبرد نفوذ آن در صحنه جهانی گاز است. روسيه، که بيست درصد ذخاير جهانی گاز را در اختيار دارد، در حال حاضر ۲۵ در صد گاز مورد نياز اروپا را تامين می کند.
تا ۲۰ سال ديگر تقاضای گاز در اتحاديه اروپا ۲۶ در صد افزايش می يابد و در همين حال، توليد گاز در اين منطقه به ويژه در هلند و بريتانيا حدود ۴۳ درصد کاهش می يابد.
هدف گازپروم دست انداختن بر اين بازار عظيم رو به گسترش است. روسيه، با استفاده از شرکت «گازپروم»، تلاش می کند کنترل توليد و صادرات گاز در قزاقستان، قرقيزستان، ازبکستان و ترکمنستان را نيز در دست بگيرد و تا آنجا که بتواند، ايران را در حاشيه نگهدارد. تشکيل «اوپک گازی»، به احتمال فراوان، به پيشبرد استراتژی روسيه در عرصه گاز کمک خواهد کرد.
اروپايی ها اما به هيچ وجه حاضر نيستند امنيت خود را در عرصه گاز تمام و کمال به روسيه بسپارند. آنها می دانند که بدون برخورداری از منابع عظيم گاز ايران، نخواهند توانست از وابستگی شديد به گاز روسيه رهايی يابند.
با اين حال تحولات سياسی در جمهوری اسلامی و اوجگيری تنش در روابط ايران با جهان غرب، سرمايه گذاری در صنعت گاز ايران و ورود اين کشور را به بازار اروپا با موانع فراوان روبه رو کرده و در عوض راه را برای رسوخ هر چه بيشتر روسيه به اين بازار باز می کند.
به بيان ديگر روسيه از تنش در روابط جمهوری اسلامی با غرب سود فراوان می برد، زيرا هم تسلط خود را بر ايران افزايش می دهد و هم به تامين کننده مسلط و گريز ناپذير گاز اروپا بدل می شود.