«متروپليس»، از فيلم های جاودانه تاريخ سينما که آن را به عنوان فيلمی مرجع از سينمای صامت می دانند، يکی از معروف ترين فيلم های علمی – تخيلی و اجتماعی؛ اثر اکسپرسيونيستی فريتس لانگ (۱۹۷۶ – ۱۸۹۰) فيلمساز اتريشی – آلمانی در سال ۱۹۲۷؛ پس از هشتاد سال بار ديگر موضوع روز شد.
به نوشته روزنامه های آلمان، يک دهه تلاش به ثمر نشست و سرانجام صحنه های مفقود شده اين فيلم عظيم در بوئينس آيرس کشف و نزديک به ۸۵ درصد نگاتيوهای گم شده آن پيدا شد.
«متروپليس» بزرگ ترين اثر کلاسيک سينمای آلمان و اولين فيلمی است که يونسکو آن را ميراث فرهنگ جهانی ناميد.
اين فيلم، تصاويری خيالی از شهری زيرزمينی در سال ۲۰۰۰ را نشان می دهد که در آن توده های مردم به صورت برده درمی آيند، بی وقفه کار می کنند و سنگ های بزرگ را بر دوش می کشند.
شخصيت «رهايی بخش» کارگران دختری به نام ماريا است. مخترعی ديوانه بدل شيطانی ماريا را می آفريند و کارگران را به شورش وامی دارد.
در سال ۲۰۰۱ نسخه معتبری از اين فيلم مرمت گرديد اما مشخص شد که می بايست بيش از يک چهارم فيلم مفقود شده باشد. اکنون صحنه های جديد و سکانس های کاملی از آن پيدا شده اند.
راينر روتهر، مدير موزه سينمای برلين و از مسئولين جشنواره فيلم برلين در اين مورد گفت: «کشف شورانگيزی است. معروف ترين فيلم فريتس لانگ را می توان از نو ديد.»
آخرين بار نيم ساعت از آن ناقص بود که بنا بر حدس راينر روتهر ۸۵ درصد آن اکنون در «موزوئه دل سينه» بوئينس آيرس يافت شده است. اکنون «متروپليس» ۲۵ دقيقه طولانی تر شده است.
سه کارشناس؛ يک نظر
چه خوب است وقتی بعضی از زن و شوهرها پس از جدايی هنوز با يکديگر صحبت می کنند! پائولا فليکس ديدير ژانويه امسال مديريت «موزوئه دل سينه» را بر عهده گرفت در حالی که همسر سابق او، مدير بخش سينمای موزه هنر آمريکای لاتين و جزو مديران يک کلوب سينمايی، از اين متعجب بود که چرا زمان نمايش «متروپليس» چنين طولانی است.
اين زوج سابق با هم فيلم را در آرشيو خود از نظر گذراندند و پنجشنبه هفته گذشته پائولا فليکس ديدير به برلين سفر کرد تا در آن جا با سه کارشناس ملاقات کند: مارتين کوربر، کسی که همراه با انو پاتالاس تا آن لحظه نمونه معتبر «متروپليس» را مرمت کرده بود؛ آنکه ويلکنينگ، مرمت کننده فيلم در بنياد فريدريش مورناو، کسی که حقوق «متروپليس» به او تعلق دارد و راينر روتهر.
هر سه آن ها درستی هويت صحنه های يافت شده را تائيد کردند.
هلموت پوسمن، عضو هيئت مديره بنياد مورناو می گويد: «صحنه هايی که تا کنون مفقود شده پنداشته می شد ما را به درک تازه ای از اين شاهکار رهنمون می سازند.»
و مارتين کوربر تصديق می کند: «فرقی ندارد که تا چه اندازه کيفيت صحنه های به دست آمده بد باشد، مهم اين است که اکنون برای تماشاگر معمولی اصل مقصود فيلم با تمام شخصيت ها و اتفاق های جانبی قابل درک است. با اين صحنه ها ضرباهنگ فيلم بار ديگر شکل گرفته است.»
«متروپليس» چگونه کوتاه شد؟
در نخستين نمايش «متروپليس» به تاريخ دهم ژانويه ۱۹۲۷ در برلين، مدت آن ۲۱۰ دقيقه بود.
با اين که فيلم با بودجه شش ميليون «رايش مارک» ساخته شد و تا آن زمان پرخرج ترين فيلم آلمان بود اما از آن استقبالی نشد و کمپانی يوفا، تهيه کننده فيلم، تقريبا ورشکست گرديد.
برای بازيابی مخارج سنگين فيلم، هشت ماه بعد، در تاريخ ۲۵ اوت ۱۹۲۷ نسخه ای کاملا کوتاه شده از آن در اشتوتگارت و مونيخ به روی پرده رفت.
از ۴۱۸۹ متر فيلم به کار برده شد در نسخه اصلی، تنها ۳۲۴۱ متر آن باقی ماند. سرمشق اين کار نيز نسخه ای بود که کمپانی پارامونت برای آمريکا تهيه ديده بود.
در اين نسخه نه تنها فيلم شديدا کوتاه شده بود بلکه تمامی بخش های فيلم از نو تأويل شده و شکل گرفته بود. با اين حذف ها و ميان تيترهای قرار داده شده در آن، «متروپليس» کاملا به فيلم ديگری تبديل شده بود؛ فيلمی پيش پا افتاده. وقايع جانبی حذف و شخصيت های فرعی بی معنی و نامفهوم شده بودند.
از دهه هفتاد ميلادی به اين سو مارتين کوربر بر روی بازسازی و مرمت فيلم کار می کند.
وقايع اصلی دوباره شکل گرفتند و بخش های ناقص فيلم از طريق گزينش ميان تيترها و تصاوير ثابت يافت شده، کامل گرديد. بيش از اين نيز، ممکن به نظر نمی رسيد.
«گنج پنهان»
مرمت «متروپليس» در همين حد بود تا اين که اين کشف بی نظير به وقوع پيوست. چگونه فيلم در طول زمان جان سالم به در برد؟ مجله تسايت آلمان توسط يکی از روزنامه نگاران خود برای نخستين بار در روز چهارشنبه دوم ژوئيه اسرار اين کشف را آشکار کرد.
آدولفو زد ويلسون مردی از بوئينس آيرس در سال ۱۹۲۸ نسخه طولانی «متروپليس» را به منظور نمايش در سالن های سينما با خود به آرژانتين می برد.
مانوئل پنا رودريگز، منتقد فيلم، نگاتيف های اين نسخه را برای مجموعه شخصی خود ضبط می کند و در دهه شصت ميلادی آن را به بنياد هنر ملی آرژانتين می فروشد بی آن که بداند چه گنجی را واگذار کرده است.
بنياد هنر نيز در سال ۱۹۹۲ زمانی که يک کپی از آن را به مجموعه «موزوئه دل سينه» سپرد، از اين موضوع آگاه نبود تا وقتی که همسر پائولا فليکس ديدير از طولانی بودن فيلم تعجب کرد ...
کارشناسان در حال حاضر در بولونيای ايتاليا بسر می برند تا در جشنواره فيلم ريتروواتو که ويژه فيلم های صامت است آخرين نسخه مرمت شده «متروپليس» را نمايش دهند. آن ها روز چهارشنبه با انتشار اين خبر با رگبار سئوالات مواجه شدند.
به نظر راينر روتهر نسخه متداول «متروپليس» ارزش خود را از دست نمی دهد بلکه کامل می شود. اين که چقدر زمان نياز هست تا اين امر صورت گيرد هنوز مشخص نيست و بسته به تامين نياز مالی آن دارد اما مسلما ارجحيت اصلی خواهد بود.
تصاوير سکانس های کشف شده جديد، خراش های بسياری دارند و پس از کار روی آن ها نيز هرگز به سطح کيفيت منطبق بر تصاوير کنونی «متروپليس» نخواهند رسيد؛ با اين وجود شاهکار سينمايی فريتس لانگ تقريبا کامل می شود؛ دستکم پس از هشتاد سال!