یادداشتی از بابک تقوایی: بیش از چهار دهه از سقوط حکومت شاهنشاهی پهلوی می‌گذرد اما رژیم جمهوری اسلامی هنوز موفق نشده است برنامه‌های دفاعی حکومت گذشته را برای محافظت از مرزهای شرقی و جنوب شرقی ایران تکمیل کند؛ امری که به نظر نمی‌رسد هرگز انجام شود.
وظیفه دفاع از حریم هوایی، دریایی و خاکی کشور در جنوب شرق ایران بر عهده یک تیپ زرهی و یک تیپ مکانیزه پیاده نیروی زمینی ارتش، پایگاه دهم شکاری تاکتیکی نیروی هوایی ارتش و یگان‌های نیروی دریایی ارتش در منطقه سوم دریایی به مرکزیت کنارک است.
پایگاه دهم شکاری تاکتیکی ارتش جنگندهٔ مجهز به رادار عملیاتی و موشک‌های هوابه‌هوا ندارد و تیپ ۲۸۸ زرهی ارتش در خاش نیز کمتر از سی دستگاه تانک تی-۷۲ اس۱ در اختیار دارد. این ضعف‌ها سبب شده بسیاری از فرماندهان نظامی تصور کنند در صورت تهاجم آبی خاکی به ایران، این امر از سواحل مکران صورت خواهد گرفت.
به همین دلیل است که در جریان رزمایش ذوالفقار ۱۴۰۰ ، یگان‌های شرکت‌کننده از نیروهای چهارگانه ارتش، ضمن نمایش توانایی گسترش سریع نیروها و تجهیزات خود به منطقه رزمایش، تلاش کردند توانایی‌های خود در دفاع از تهاجم ساحلی در این منطقه را به نمایش بگذارند.
رزمایش ذوالفقار ۱۴۰۰ در روزهای دهم تا هفدهم آبان در آب‌های سرزمینی ایران در دریای عمان و سواحل مکران در نزدیکی کنارک برگزار شد. نیروی زمینی ارتش با سه تیپ در این رزمایش شرکت کرد، همچنین هواپیمایی این نیرو (هوانیروز) با دست‌کم هفت فروند هلیکوپتر در این رزمایش شرکت داشت. تمرکز این نیرو همچون رزمایش اقتدار ۹۹ که در دی و بهمن سال گذشته برگزار شد، مقابله با هجوم آبی-خاکی دشمن فرضی به نوار ساحلی مکران بود.
رزمایش ذوالفقار ۱۴۰۰ اشباح ۵۳ساله نیروی هوایی ارتشتیپهای شرکت‌کننده نیروی زمینی ارتش در این رزمایش از تسلیحاتی چون راکت‌اندازها، توپ‌های کششی، تانک‌های اصلی میدان نبرد، نفربرهای زرهی، هلیکوپترهای تهاجمی و هجومی و همچنین برای نخستین بار از پهپادهای انتحاری جهت اجرای عملیات دفاع ساحلی استفاده کردند. با توجه به نوع رزمایش ذوالفقار ۱۴۰۰، مأموریت‌های اجراشده توسط نیروی زمینی ارتش با هماهنگی کامل با یگان‌های شرکت‌کننده از سایر نیروهای چهارگانه ارتش صورت گرفت.
در این گزارش به بررسی یگان‌های شرکت‌کننده نیروی زمینی ارتش در رزمایش ذوالفقار ۱۴۰۰، تجهیزات و تسلیحات و همچنین ضعف‌های آن‌ها می‌پردازیم.
نقش هوانیروز ارتش در رزمایش ذوالفقار ۱۴۰۰ چه بود؟
رزمایش اقتدار ۹۹ در دی و بهمن سال گذشته در سواحل مکران توسط نیروی زمینی ارتش اجرا شد و هوانیروز این نیرو در آن شرکت داشت. در آن رزمایش هلیکوپترهای تهاجمی بِل اِی اِچ-۱جِی اینترنشنال کبرا، هلیکوپترهای هجومی بِل ۲۱۴آ اصفهان و هلیکوپترهای ترابری سی اِچ-۴۷سی شینوک متعلق به پایگاه چهارم پشتیبانی عمومی هوانیروز مستقر در فرودگاه بدر اصفهان شرکت داشتند. با توجه به مجهز بودن شماری از هلیکوپترهای بل ۲۱۴آ این پایگاه به دوربین‌های فروسرخ، انجام پرواز در شب توسط آن‌ها در جریان رزمایش اقتدار ۹۹ صورت گرفت.
برخلاف رزمایش اقتدار ۹۹، در جریان رزمایش ذوالفقار ۱۴۰۰ تمرکز بر شرکت دادن یگان‌هایی از نیروی زمینی ارتش بود که حوزه مأموریتی‌شان منطقه جنوب شرق و شرق ایران باشد. در این راستا، پایگاه سوم رزمی هوانیروز ارتش مستقر در فرودگاه بین‌المللی کرمان مأمور شد تا با اعزام دست‌کم هفت فروند هلیکوپتر از دو گردان تک و هجومی خود در رزمایش ذوالفقار ۱۴۰۰ در سواحل مکران شرکت کند. متعاقباً هلیکوپترها یک روز پیش از آغاز رزمایش از کرمان به پایگاه دهم شکاری تاکتیکی نیروی هوایی ارتش در کنارک اعزام شدند.
گردان هجومی با سه فروند از حدود سی فروند هلیکوپتر بِل ۲۱۴آ خود در این رزمایش شرکت کرد. هلیکوپتر شماره ۴۸۵۴-۶ از این مجموعه از بهترین و سرحال‌ترین هلیکوپترهای این گردان است که در تابستان سال جاری پس از ۱۸ ماه کار فنی بر روی آن در جریان یک تعمیر اساسی در شرکت پنها (پشتیبانی و نوسازی هلیکوپترهای ایران) به پایگاه سوم رزمی هوانیروز تحویل داده شد.
این هلیکوپترها وظیفه انتقال تکاوران نیروهای تیپ ۲۲۳ واکنش سریع به ساحل کنارک و همچنین یکی از جاده‌های مواصلاتی اصلی در نزدیکی آن را بر عهده داشتند. وظیفه این نیروها محافظت از ساحل و جاده مواصلاتی و مقابله با نیروهای متخاصم فرضی بود که قصد تصرف آن را داشتند.
گردان تک پایگاه هوانیروز کرمان با دو فروند هلیکوپتر اِی اِچ-۱جِی از نوع مسلح به موشک ضد تانک تاو و دو فروند هلیکوپتر کبرای دیگر از نوع فاقد قابلیت استفاده از این موشک‌ها در رزمایش شرکت کرد. این گردان در حال حاضر دارای چهارده فروند کبرای عملیاتی است که چهار فروند از آن‌ها جهت مقابله با خطر گروه‌های افراط‌گرای اسلامی چون جیش العدل به فرودگاه بین‌المللی زاهدان مأمور هستند.
شلیک راکت توسط یکی از چهار فروند هلیکوپتر تهاجمی اِی اِچ-1جِی هوانیروز ارتش در جریان رزمایش
گردان تک این پایگاه دارای سه گروهان است که علاوه بر هلیکوپترهای تهاجمی کبرا، هلیکوپترهای آموزشی/شناسایی آگوستا بل ۲۰۶آ جت رِنجِر، آگوستا بِل ۲۰۵آ هیوئی نیز در اختیار دارد.
در جریان رزمایش، مأموریت هلیکوپترهای کبرای گردان تک پایگاه هوانیروز کرمان پشتیبانی نزدیک هوایی از تکاوران تیپ ۲۲۳ و همچنین تفنگداران نیروی دریایی ارتش بود. همچنین در جریان انجام عملیات هلی‌برن و انتقال نیروهای تیپ ۲۲۳ به ساحل کنارک، هلیکوپترهای کبرا وظیفه اسکورت هلیکوپترهای بل ۲۱۴آ آن‌ها را بر عهده داشتند.
نقش یگان‌های زرهی و توپخانه ارتش در رزمایش ذوالفقار ۱۴۰۰
علاوه بر تیپ ۲۲۳ نیرو مخصوص واکنش سریع نزاجا، تیپ ۲۸۸ زرهی شهید سلیمان هاشمزهی از شهر خاش و تیپ ۳۸۸ پیاده مکانیزه شهید حیدر شهرکی از ایرانشهر از این نیرو نیز در این رزمایش شرکت داشتند. تکاوران تیپ ۲۲۳ از پایگاه یکم شکاری نیروی هوایی ارتش با استفاده از هواپیمای ترابری متوسط سی-۱۳۰ئی و اِچ هرکولِس به کنارک منتقل شدند در حالی که تیپ‌های ۲۸۸ و ۳۸۸ با توجه به نزدیک بودن پادگان‌هایشان به کنارک از طریق زمینی تجهیزات و نیروهایشان را به منطقه رزمایش ارسال کردند.
پیش از آن‌که تکاوران تیپ ۲۲۳ به منطقه ساحلی رزمایش جهت مقابله با هجوم دشمن فرضی اعزام شوند، یگان‌های توپخانه و زرهی وظیفه ایجاد دیوار آتش در ساحل را بر عهده داشتند. این امر توسط شلیک توپ‌های کششی و همچنین تانک‌های اصلی میدان نبرد و نفربرهای زرهی توپدار صورت گرفت. تانک‌ها از نوع تی-۷۲اِس۱ ساخت روسیه (مونتاژشده در ایران در دهه ۱۳۷۰ خورشیدی) و نفربرها از نوع شنی‌دار بی اِم پی-۲ و چرخ‌دار بی تی آر-۶۰ بودند که به سمت ساحل اجرای آتش کردند. این تجهیزات متعلق به تیپ ۲۸۸ زرهی خاش هستند.
دست‌کم ده عراده توپ کششی ۱۵۵ میلیمتری جی اِچ اِن-۴۵ ساخت اتریش در این رزمایش مشاهده شد. این توپ‌ها متعلق به تیپ ۲۸۸ زرهی خاش و ۳۸۸ پیاده مکانیزه ایرانشهر هستند.
در سال ۱۳۶۳، وزارت دفاع ایران با کمک کشور لیبی به رهبری معمر قذافی موفق به خریداری دویست عراده از این توپ‌ها از اتریش شد. جی اِچ اِن- ۴۵ هم‌اکنون پیشرفته‌ترین و بهترین دارایی توپخانه ارتش ایران است که در کنار توپ‌های ۱۲۲ میلیمتری دی-۳۰ ساخت روسیه و ۱۵۵ میلیمتری اِچ اِم-۴۱ ساخت ایران در رزمایش ذوالفقار ۱۴۰۰ شرکت داده شد. روز دوشنبه ۱۷ آبان ۱۴۰۰، جانشین فرمانده کل نیروی زمینی ارتش، سرتیپ نعمتیٰ هم خبر از استفاده از گلوله‌های هوشمند ۱۵۵ میلیمتری بصیر توسط این توپ‌ها داد.
اجرای دیوار آتش ساحلی با توپ‌های کششی ۱۵۵ میلیمتری جی اِچ اِن-۴۵ تیپ ۳۸۸ پیاده مکانیزه نزاجا در جریان رزمایش
تیپ ۳۸۸ پیاده مکانیزه، علاوه بر توپ‌های روسی دی-۳۰ و ایرانی اِچ اِم-۴۱ خود، تعدادی راکت‌انداز بی اِم-۲۱ را به منطقه رزمایش اعزام کرد. دست‌کم هشت دستگاه از این راکت‌اندازها مشاهده شد که هرکدام چهل راکت ۱۲۲ میلیمتری غیر هدایت‌شونده موسوم به کاتیوشا به سمت ساحل شلیک کردند.
نقاط قوت و ضعف نیروی زمینی ارتش در رزمایش ذوالفقار ۱۴۰۰
پرسنل تیپ‌های شرکت‌کننده نیروی زمینی ارتش در رزمایش ذوالفقار ۱۴۰۰ به خصوص تکاوران تیپ ۲۲۳ فاقد تجهیزات انفرادی ابتدایی مشاهده شدند که حتی در اختیار جنگجویان طالبان و افراط‌گرایان گروه‌های تروریستی چون جیش العدل قرار دارد؛ تجهیزاتی به سادگی جلیقه ضدگلوله، کلاه محافظ سر، زانوبندهای استاندارد، بیسیم، سلاح کمری، چاقو و غیره.
نبود این تجهیزات ساده ابتدایی و انفرادی برای نیروهای نظامی یک کشور به‌خصوص نیروهای ویژهٔ آن مرگ حتمی‌شان را در ساده‌ترین نبردهای زمینی و کلاسیک با یک نیروی نظامی نه چندان زبده اما مجهز به تسلیحات و تجهیزات انفرادی استاندارد برای نیروهایش به همراه خواهد داشت.
نبودِ بودجهٔ کافی برای خریداری این تجهیزات از دلایل عدم تجهیز سربازان، پرسنل و تکاوران ارتش است؛ بودجه ای که همه‌ساله از ارتش دریغ شده و برای تجهیز گروه‌های نیابتی سپاه قدس در منطقه اختصاص می‌یابد. در حالی که تکاوران ارتش جهت انجام مأموریت در شب از نبود دوربین‌های دید در شب و فروسرخ رنج می‌برند، این تجهیزات که عمدتاً محصولات شرکت‌های داخلی چون رایان رشد افزار هستند، به‌وفور توسط سپاه قدس در اختیار شبه‌نظامیان خارجی تحت حمایت جمهوری اسلامی قرار می‌گیرد.
از دیگر کاستی‌های نیروی زمینی ارتش در جریان این رزمایش وضعیت نامناسب زره‌های واکنشی تانک‌های تی-۷۲اِس ۱ بود. به علت عدم رسیدگی، بلوک‌های زرهی واکنشی برخی از تانک‌ها در حین اجرای آتش توپ از بدنه آن‌ها جدا شد و بر زمین ریخت. در صورت بروز این اتفاق در جریان یک نبرد واقعی، پس از شلیک چند گلوله توپ، تانک موردنظر در برابر ساده‌ترین موشک‌های ضد زره به علت نبود بلوک‌های زرهی واکنشی در طرفین بدنه‌اش به شدت آسیب‌پذیر می‌شود.
یکی از تانک‌های اصلی تی-۷۲اِس۱ از تیپ ۲۸۸ زرهی خاش در روز نهایی رزمایش
در جریان رزمایش ذوالفقار ۱۴۰۰، تنها شش دستگاه تانک تی-۷۲اِس۱ مشاهده شد. تعداد کم این تانک‌ها در رزمایش به علت شمار کم آن‌ها در خدمت تیپ ۲۸۸ زرهی است. این تیپ به همراه تیپ ۱۸۸ زرهی در زاهدان حدود شصت دستگاه از مجموع سیصد دستگاه تانک تی-۷۲اِس ۱ در خدمت نیروی زمینی ارتش را در اختیار دارند. این دو تیپ زرهی با این تعداد اندک از تانک وظیفه محافظت از مرزهای استان زاهدان با پاکستان و همچنین سواحل جنوب شرق ایران را بر عهده دارند.
با وجود این کمبودها، نیروی زمینی ارتش یکی از دستاوردهای مثبت خود را در این رزمایش به نمایش گذاشت و آن هم به‌کارگیری پهپاد انتحاری آرش بود؛ پهپادی که بر اساس پهپاد هدف کیان ساخته شده است.
پیشتر نیروی هوایی ارتش تنها کاربر این پهپادها بود؛ پهپادهایی ارزان‌قیمت که در مقایسه با همتایان گران‌تر و پیشرفته‌تر خود در خدمت سپاه پاسداران دقت کمتری در مورد اصابت قرار دادن اهداف‌شان دارند. اما با این حال استفاده گروهی‌شان علیه نیروهای پیاده متخاصم می‌تواند در میدان نبرد مؤثر باشد.
رزمایش ذوالفقار ۱۴۰۰ که می‌توان آن را بزرگ‌ترین از این نوع در منطقه مکران در سال‌های پس از انقلاب به حساب آورد، در روز یکشنبه ۱۶ آبان ۱۴۰۰ به پایان رسید. دو روز پس از آن، یگان‌های شرکت‌کننده در آن در یک رژه شرکت کردند.
رژه یگان‌های نیروی زمینی ارتش به همراه نیروی پدافند هوایی ارتش در خشکی و در یک جاده ساحلی در منطقه کنارک صورت گرفت، اما رژه یگان‌های نیروی هوایی و دریایی ارتش در آب‌های دریای عمان صورت گرفت. در این رژه یازده ناو و ناوچه، سه زیردریایی، یک هاورکرافت، هفت فروند هلیکوپتر و هفت فروند هواپیمای شناسایی، گشت دریایی و جنگنده شرکت داشتند.