فریدون خاوند، اقتصاددان، تحلیلگر اقتصادی و استاد اقتصاد پاریس فرانسه است.
پیروزمندان انقلاب ۱۳۵۷ با شعار «نه شرقی، نه غربی» به معجزه «اقتصاد اسلامی» باور داشتند و تصور می‌کردند با تکیه بر ایمان و آموزه‌های مکتبی، به «مدینه فاضله» خود دست خواهند یافت. اما پس از چهل سال، کاخ آرزوها فروریخته و از آن همه وعده، تنها بختک‌هایی باقی مانده که اقتصاد ایران را زیر مهمیز خود دارند.
از دو گزارش منتشر شده توسط مرکز آمار و مرکز پژوهش‌های مجلس ایران چنین بر می‌آید که همزمان با برگزاری چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، ایران از دیدگاه اقتصادی با یکی از سخت‌ترین دوره‌های چهار دهه گذشته دست به گریبان است که مهم‌ترین نشانه آن سقوط نرخ رشد همراه با اوجگیری شدید نرخ تورم است.
داووس سوئیس، که از سه‌شنبه ۲۲ ژانویه به مدت چهار روز میزبان «مجمع اقتصاد جهانی» است، به روال هر سال به «دهکده جهانی» بدل می‌شود و شمار زیادی از نام‌آوران اقتصاد و سیاست و فرهنگ و رسانه‌ها را از ده‌ها کشور و پنج قاره دور هم جمع می‌کند.
موج دوم بازگشت تحریم‌های آمریکا علیه جمهوری اسلامی که قرار بود صادرات نفتی ایران را به صفر کاهش دهد، به هدف تعیین‌شده نرسید. به نظر می‌رسد که مجموعه‌ای از الزامات حاکم بر سیاست داخلی و روابط بین‌المللی، رئیس‌جمهور آمریکا را وادار کرد در اعمال فشار بر صادرات نفتی ایران به نوعی انعطاف روی بیاورد.
در اقلیم نفت از آرامش خبری نیست. طی مدت سه ماه، از اوایل اکتبر تا اواخر دسامبر سال گذشته میلادی، بهای هر بشکه نفت برنت دریای شمال با یک کاهش ۴۰ درصدی از ۸۶ دلار به ۵۰ دلار سقوط کرد و سپس، در فاصله تنها دو هفته، در یازدهمین روز سال نو میلادی، با یک اوجگیری ۲۰ درصدی، به ۶۱ دلار بازگشت.
۲۰ سال پیش، در نخستین روز از واپسین سال هزاره دوم، ۱۱ کشور اروپایی یورو را به عنوان پول مشترک در روابط میان بانک‌های خود پذیرفتند. سه سال بعد، در اول ژانویه سال ۲۰۰۲، پول‌های قدیمی این کشورها از صحنه خارج شدند و جای خود را به یورو سپردند.
امید نسبی به چشم‌اندازهای اقتصاد جهانی، که تا نیمه نخست سال ۲۰۱۸ ادامه داشت، در پایان این سال جای خود را به دلنگرانی سپرده و ترس از شدت گرفتن تنش‌ها در محافل اقتصادی بین‌المللی رو به افزایش می‌رود.
در مراسمی که سه‌شنبه ۱۸ دسامبر در «کاخ خلق» پکن برگزار شد، رهبران حزب کمونیست چین چهلمین سالگرد رویداد بزرگی را جشن گرفتند که زیر عنوان «کمپین اصلاحات و گشایش»، غول جمعیتی جهان را از یک کشور فقیر به دومین قدرت اقتصادی جهان بدل کرد.
ایرانی‌ها در گرداب فقر مطلق فرو می‌روند، زیرا اقتصادشان توان کارآفرینی را از دست داده و از قافله جهانی عقب مانده است. تنها راه مقابله واقعی با فقر، ایجاد اشتغال است و فرصت‌های شغلی را تنها بنگاه‌های تولیدی به وجود می‌آورند.
در حالی که بهای نفت به پایین‌ترین سطح در یک سال گذشته رسیده، وزیران سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) و نیز نمایندگان ۱۰ کشور غیر عضو «اوپک» در وین پایتخت اتریش نشستی دو روزه را برگزار می‌کنند که از سوی ناظران بازار جهانی نفت بسیار مهم تلقی می‌شود.
خروج ایالات متحده آمریکا از «برنامه جامع اقدام مشترک» (برجام) در اردیبهشت ماه گذشته نه تنها دگرگونی‌های مهمی را در فضای سیاسی و اقتصادی و دیپلماتیک ایران به وجود آورده، بلکه بر روابط بین‌المللی و به‌ویژه مناسبات میان دو سوی اقیانوس اطلس نیز سنگینی می‌کند.
کمتر موافقتنامه بین‌المللی در تاریخ معاصر جهان می‌شناسیم که به سرنوشت شوم «برنامه جامع اقدام مشترک» (برجام) گرفتار آمده باشد. موافقتنامه هسته‌ای وین، شور و شوق فراوانی را نه تنها در ایران، بلکه در محافل بین‌المللی بر انگیخت، اما آنچه قرار بود سرآغاز گشایشی بزرگ باشد، به کلافی سر در گمی بدل شد.
اتحادیه اروپا می‌داند که برای مقابله با «دیپلماسی حقوقی» آمریکا، باید حتماً راهی پیدا کند. در حال حاضر آمریکا با تکیه بر «قوانین فرامرزی» و تهدید به تحریم، شرکت‌های اروپایی را از فعالیت در ایران باز داشته است. این تصمیم برای اروپاییان گران تمام می‌شود، ولی نه آنچنان که اقتصادشان را به خطر بیندازد.
ایران تنها در صورتی می‌تواند قوانین خود را با استانداردهای «کارگروه ویژه اقدام مالی» منطبق کند که یک تجدید نظر همه‌جانبه را در عرصه‌های مختلف بپذیرد، از قانون اساسی خود تا روابطش با ایالات متحده آمریکا. در این صورت آیا جمهوری اسلامی همچنان جمهوری اسلامی خواهد ماند؟
«رقابت‌پذیری» در گزارش «مجمع جهانی اقتصاد» بر مجموعه نهادها و سیاست‌ها و عواملی تکیه دارد که زمینه شکوفایی و پیشرفت درازمدت یک کشور را فراهم می‌آورند. کشوری از سطح مطلوب «رقابت‌پذیری» برخوردار است که بتواند زمینه افزایش درآمد و رفاه مردمانش را فراهم آورد.
نقش پول ملی در زندگی کشورها از محدوده اقتصاد فراتر می‌رود و ابعاد سیاسی و اجتماعی و حتی احساسی پیدا می‌کند. سکه زدن، همانند پرچم داشتن، در طول تاریخ همواره یکی از مهم‌ترین و ملموس‌ترین نمادهای اقتدار یک حکومت در چارچوب مرزهای ملی به شمار آمده است.
تلاش اتحادیه اروپا برای نجات «برجام منهای آمریکا» همچنان ادامه دارد. تازه‌ترین ابتکار در این زمینه، تصمیم به ایجاد مکانیسمی است موسوم به «سازوکار ویژه» که هدف از آن دور زدن تحریم‌هایی است که ایالات متحده در پی خروج از «برجام» علیه ایران به اجرا گذاشته و یا قرار است به اجرا بگذارد.
اروپایی‌ها در تلاش‌های خود برای نجات «برجام» با دشواری‌های روز افزون روبه‌رو هستند. در واقع سه کشور اروپایی امضاکننده این موافقتنامه برای تشویق شرکت‌هایشان به ماندن در ایران تقریبا همه راه‌حل‌های ممکن را آزموده‌اند و دیگر نمی‌دانند، با چه استدلال و با تکیه بر چه اهرم‌هایی، جلوی «فرار بزرگ» آنها از ایران را بگیرند.
۹۰ روز بعد از اعلام خروج ایالات متحده آمریکا از «برجام»، نخستین موج بازگشت تحریم‌های این کشور علیه ایران، طبق برنامه پیش‌بینی شده، دوشنبه پانزدهم مرداد ماه به اجرا گذاشته می‌شود.
بانک مرکزی جمهوری اسلامی پنجشنبه چهارم مرداد ماه نرخ تورم ایران را در تیر ماه سال جاری ۱۰.۲ درصد اعلام کرد. از آنجا که شاخص تورم اعلام شده از سوی بانک مرکزی (و نه آنچه از سوی مرکز آمار ایران محاسبه می‌شود) مورد استناد محافل کارشناسی و دانشگاهی ایران و نیز سازمان‌های بین‌المللی قرار می‌گیرد، یادداشت حاضر نیز در بررسی تحولات کشور در عرصه قیمت‌ها بر همان شاخص تکیه می‌کند.
بیشتر
