ده سال پیش در چنین روزی هواپیمای مسافربری مالزی که از آمستردام عازم کوآلالامپور بود، در منطقۀ تحت تصرف شبه‌نظامیان در شرق اوکراین سرنگون شد و همۀ ۲۹۸ سرنشین آن از جمله ۸۰ کودک کشته شدند. هنوز تلاش‌ها برای دادخواهی و پاسخگو کردن آمران و عاملان آن سانحه از جمله رئیس‌جمهور روسیه ادامه دارد.
یک تیم تحقیقاتی بین‌المللی در جریان آنچه «یکی از سخت‌ترین بازرسی‌های تاریخ» خوانده شده، ثابت کرده است این هواپیمای مسافربری هدف موشکی قرار گرفت که سامانهٔ آن را روسیه به شبه‌نظامیان در شرق اوکراین تحویل داده بود.
بازرسان پرونده، انگشت اتهام را به سوی ولادیمیر پوتین، رئيس‌جمهور روسیه، به عنوان مقام مسئولی که «با تحویل آن سامانه به شبه‌نظامیان موافقت کرده بود» نشانه رفته‌اند. مسکو اما همچنان منکر مسئولیت خود در آن سانحه است.
گرامی‌داشت یاد قربانیان
همزمان با دهمین سالگرد سرنگونی پرواز ام‌اچ۱۷ در روز ۱۷ ژوئیه (۲۷ تیرماه) مراسم یادبودی در فیف‌هایزن هلند، نزدیک فرودگاه بین‌المللی آمستردام برپا شد.
ده سال پیش از آن‌جا، بوئینگ ۷۷۷ متعلق به خطوط هوایی مالزی با ۲۸۳ مسافر و ۱۵ خدمه به پرواز درآمد اما هرگز به مقصد نرسید؛ ۱۹۳ نفر از مسافران پرواز ام‌اچ۱۷ شهروندان هلند بودند.
امسال، مراسمی نیز در کانبرا پایتخت استرالیا برگزار شده است. ۳۸ نفر از قربانیان این پرواز استرالیایی بودند و یا محل اقامت دائم آن‌ها استرالیا بود.
آنتونی آلبانیزی، نخست‌وزیر استرالیا، تأکید کرد دولت این کشور همچنان پیگیر عدالت و دادخواهی برای قربانیان و بستگان‌شان و پاسخگو کردن همۀ کسانی است که در این اقدام «وحشتناک خشونت‌آمیز» نقش داشته‌اند. پیتر هاتون، رهبر اپوزیسیون استرالیا پوتین را «مسئول» سرنگونی پرواز ام‌اچ۱۷ دانست.
اتحادیهٔ اروپا نیز بار دیگر با صدور بیانیه‌ای از روسیه خواسته است مسئولیت خود را در آن رویداد بپذیرد و برای اجرای عدالت اقدام کند.
قبل و بعد از سرنگونی
ده سال پیش به دنبال پیروزی «انقلاب میدان» در اوکراین و فرار ویکتور یانوکویچ رئيس‌جمهور وقت به مسکو، روسیه با استقرار نظامیان بدون نشان در کریمه و برگزاری یک همه‌پرسی ساختگی از الحاق این شبه‌جزیرهٔ اوکراینی به خاک خود خبر داد.
مناطق روس‌زبان شرق اوکراین هدف بعدی بود. تا تابستان ۲۰۱۴ شبه‌نظامیان اوکراینی به کمک روسیه بخش‌هایی از استان دونتسک و لوهانسک را به تصرف خود درآوردند. ارتش اوکراین در تلاش بود، این مناطق را بازپس گیرد.
از تحقیقات بین‌المللی دربارهٔ پرواز ام‌اچ۱۷چنین برمی‌آید که در ژوئیهٔ ۲۰۱۴ روسیه یک سامانهٔ موشکی بوک را به شبه‌نظامیانی که تا آن زمان عمدتاً به سلاح‌های سبک مجهز بودند تحویل داد تا آن‌ها بتوانند جنگنده‌های اوکراینی را سرنگون کنند.
براساس یافته‌های تیم تحقیقاتی بین‌المللی، پرواز ام‌اچ ۱۷ در نتیجهٔ انفجار یک کلاهک که به سمت چپ هواپیما و نزدیک به نوک آن اصابت کرده بود، سقوط کرد؛ این موشک از نوعی توصیف شده که بر سامانهٔ موشکی زمین به هوای بوک سوار می‌شود.
دقایقی پس از سرنگونی هواپیمای مسافربری با شمارهٔ پرواز ام‌اچ۱۷، خبرگزاری‌های روسی که تبلیغات سیاسی شبه‌نظامیان در شرق اوکراین را برعهده داشتند، خبر سرنگونی «یک هواپیمای نظامی اوکراینی» را منتشر کردند؛ اندکی بعد این گزارش‌ها حذف شد. از مکالمات تلفنی شبه‌نظامیان که در اختیار بازرسان قرار گرفته پیداست که آن‌ها در پی اصابت یک موشک بوک به «هواپیمای نظامی اوکراینی» شادی می‌کنند.
پس از علنی شدن خبر سرنگونی هواپیمای مسافربری خطوط هوایی مالزی بر فراز شرق اوکراین، سامانهٔ موشکی بوک فوراً به روسیه بازگردانده شد. در واکنش به افشای این جزئیات توسط تیم تحقیقاتی بین‌المللی، نخست‌وزیر وقت اوکراین گفت «جدایی‌طلبان مست» دانش و توانایی استفاده از موشک روسی را نداشتند.
سنگ‌اندازی‌های روسیه
مسکو تا دو سال‌ونیم پیش، یعنی زمانی‌که تهاجم گستردهٔ نظامی علیه اوکراین را آغاز کرد، همواره منکر مداخلهٔ نظامی در اوکراین بود و از جمله تحویل سلاح به شبه‌نظامیان در شرق اوکراین را تکذیب می‌کرد.
این در حالی است که در میان اسنادی که در اختیار تیم تحقیقاتی پرواز ام‌اچ ۱۷ قرار دارد گفت‌وگوی تلفنی پوتین با یکی از رهبران شبه‌نظامیان در اوکراین دربارهٔ تسلیحاتی که روسیه می‌تواند به آن‌ها تحویل دهد وجود دارد.
روسیه شواهد ارائه‌شده از سوی تیم تحقیقاتی بین‌المللی را همواره جعلی خوانده است.
از سوی دیگر، کارشناسانی که زیر نظر مسئول سیاست خارجهٔ اتحادیهٔ اروپا اخبار دروغین را رصد می‌کنند می‌گویند در طول این یک دهه بیش از ۴۸۰ بار ناچار شده‌اند دربارهٔ گزارش‌های کذب روسیه در رابطه با پرواز ام‌اچ ۱۷ اطلاع‌رسانی کنند.
ادامهٔ پیگیری‌های حقوقی
تیم تحقیقاتی بین‌المللی که متشکل از نمایندگان هلند، استرالیا، بلژیک، مالزی و اوکراین بود، نتوانسته است تمام عامرین و عوامل سرنگونی پرواز ام‌اچ ۱۷ را شناسایی و معرفی کند اما قاطعانه به این نتیجه رسیده که «هیچ سناریویی غیر از اصابت موشک سامانهٔ بوک نمی‌تواند باعث سرنگونی پرواز ام‌اچ ۱۷ شود».
دو سال پیش دادگاهی در هلند دو مامور سابق نهادهای امنیتی روسیه به نام‌های ایگور گیرکین و سرگئی دوبینسکی و یک فرمانده جدایی‌طلبان اوکراینی به نام لئونید خارچنکو را غیاباً به جرم سرنگون کردن هواپیمای خطوط هوایی مالزی به حبس ابد محکوم کرد.
مطابق حکم دادگاه، این سه نفر در انتقال سامانهٔ موشکی روسی بوک به شرق اوکراین دست داشته‌اند، هرچند شخصاً این موشک را شلیک نکرده‌اند. اولگ پولاتوف، متهم چهارم این پرونده به دلیل «نبود شواهد کافی» تبرئه شد.
ایگور گیرکین از آغاز تهاجم گستردهٔ نظامی روسیه علیه اوکراین به یک منتقد شدیداللحن رئیس‌جمهور روسیه و نظامیان ارشد وی تبدیل شده و در اوایل سال جاری میلادی به جرم «تحریک فعالیت‌های افراط‌گرایانه» متهم و به ۴ سال زندان محکوم شد.
دادگاه حقوق بشر مستقر در استراسبورگ اکنون مشغول بررسی اتهامات نقض حقوق بشر در مناطق تحت کنترل شبه‌نظامیان مورد حمایت روسیه در شرق اوکراین است و در حکم اولیه شواهدی دال بر مسئولیت روسیه در سرنگونی پرواز ام‌اچ ۱۷ را پذیرفت.
اوکراین و متحدان غربی‌اش همچنین در دیوان بین‌المللی دادگستری روسیه را متهم کرده‌اند که با حمایت از شبه‌نظامیان در شرق اوکراین تعهدات خود را در مبارزه با تروریسم نقض کرده؛ این دادگاه پذیرفت که روسیه برخی مفاد پیمان مقابله با تروریسم را نقض کرده اما از محکومیت روسیه به دلیل سرنگونی پرواز ام‌اچ خودداری کرد با این ادعا که تحویل سلاح به معنای حمایت از تروریسم نیست.
دادگاه بین‌المللی لاهه تاکنون دربارۀ بسیاری از سوانح هوایی پرونده تشکیل داده اما پیش از پروندهٔ ام‌اچ ۱۷ تنها یک پرونده دربارۀ سرنگونی هواپیمای مسافربری توسط موشک داشته: سرنگونی هواپیمای ایران‌ایر با شمارۀ پرواز ۶۵۵ توسط موشک هدایت شوندۀ ناو نیروی دریایی آمریکا کمی بیش از سی سال پیش.
در پی سرنگونی هواپیمای اوکراینی بر فراز تهران، کی‌یف بارها بر ضرورت تحقیقات بین‌المللی مشابه آنچه پیرامون پرواز ام‌اچ ۱۷ انجام شده تاکید کرده. هرچند این تقاضا به جایی نرسیده اما کشورهای متضرر علیه ایران به دیوان بین‌المللی دادگستری شکایت کرده‌اند.
