۵۰ سال پیش، در سواحل جنوبی خلیج فارس بسیاری از خانه‌ها فقط با شاخه‌های خرما و آجرهای سفالی ساخته شده بود، اما اکنون بافت شهرهای این منطقه فقط از برج‌های مرتفع و ویلاهای مجهز و مدرن تشکیل شده است.
امارات متحده عربی که امروز پنجاهمین سالگرد تأسیس خود را جشن می‌گیرد، نیم قرن پس از شکل‌گیری‌اش به یکی از کشورهای مهم و تأثیرگذار منطقه تبدیل شده است؛ این اهمیت و تأثیرگذاری هرچند به لطف درآمدهای کلان نفتی بوده، اما فقط به آن ختم نشده است.
سیاست‌های پیشرو مالی و اقتصادی و مهاجرپذیری یکی از برگ‌های برنده این کشور واقع در حاشیه خلیج فارس است.
تشکیل امارات متحده عربی و کودتای نافرجام در شارجه
در دوم دسامبر ۱۹۷۱، پس از خروج نیروهای بریتانیایی از منطقه، شش امارت ابوظبی، دبی، شارجه، عجمان، فجیره و ام‌القوین فدراسیون امارات متحده عربی را تشکیل دادند. پس از دو ماه، امارت رأس‌الخیمه نیز به این فدراسیون اضافه شد.
این منطقه در قرن نوزدهم به عنوان «ساحل آشتی» شناخته می‌شد و از سال ۱۸۹۲ تحت حمایت بریتانیا بود. شیخ زاید بن سلطان آل‌نهیان که از سال ۱۹۶۶ حاکم ابوظبی بود از سوی همتایانش به عنوان رئیس فدراسیون امارات متحده عربی انتخاب شد.
ریاست او بر امارات در حالی بود که ابوظبی بزرگترین و ثروتمندترین امارت در میان دیگر امارت‌هاست. شیخ زاید در سال ۲۰۰۴ درگذشت و پسرش، خلیفه بن زاید آل نهیان رئیس امارات شد.
از زمانی که شیخ خلیفه در سال ۲۰۱۴ پس از یک سکته مغزی تحت عمل جراحی قرار گرفت، به ندرت در انظار عمومی ظاهر شده و برادر ناتنی‌اش محمد بن زاید، ولیعهد ابوظبی عملاً قدرت را در امارات متحده عربی در دست دارد.
تصاویر شیخ خلیفه و محمد بن راشد آل مکتوم حاکم دوبی، به همراه پرچم امارات متحده عربی در آستانه روز ملی امارات در سال ۲۰۰۹
اما امارات متحده عربی یک سال بعد از تشکیل این کشور، اولین بحران سیاسی خود را تجربه کرد. در سال ۱۹۷۲، در امارت شارجه کودتای نافرجامی روی داد که طی آن، خالد بن محمد القاسمی ترور و کشته شد و برادرش سلطان بن محمد القاسمی جایگزین او شد.
در ۱۷ ژوئن ۱۹۸۷، عبدالعزیز، برادر سلطان بن محمد القاسمی، او را کنار زد و با متهم کردن برادرش به مدیریت ضعیف اقتصادی، قدرت را در این امارت به دست گرفت، اما یک هفته بعد، شیخ سلطان با وساطت شورای عالی فدراسیون به سمت خود بازگردانده شد.
روابط با جهان و ایفای نقش در منطقه
در سال ۱۹۸۱، امارات متحده عربی به همراه پنج کشور عربی دیگر حاشیه خلیج فارس، شورای همکاری خلیج فارس را راه‌اندازی کردند. کشورهای عضو این شورا علاوه بر همفکری‌های سیاسی، در زمینه‌های دیگر از جمله اقتصاد و بهداشت نیز با یکدیگر همکاری کردند.
صدام حسین در پس از پایان جنگ عراق و ایران سازمانی را در رقابت با این شورا به نام «شورای همکاری عرب» با حضور کشورهای عراق، اردن، یمن شمالی و مصر بنیانگذاری کرد که با سرنگونی صدام این شورا نیز از بین رفت.
امارات متحده عربی در سال ۱۹۹۱ که عراق کویت را اشغال کرد، با نیروی هوایی خود به عملیات نیروهای ائتلاف بین‌المللی به رهبری آمریکا علیه عراق پیوست.
شورای همکاری خلیج فارس گرچه در سال‌های اخیر با قطر یکی از اعضای خود با مشکل مواجه شد، اما در این سال‌ها به سازمانی مهم تبدیل شد که حتی عراق در سال ۲۰۱۲ خواستار پیوستن به این شورا شد.
دبیرکل و رهبران کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس پیاپیش نشست این شورا در ژانویه ۲۰۲۱/ محمد بن‌زاید دومین نفر از سمت راست است
امارات متحده عربی همچنین در دهه‌های اخیر متحد مهم آمریکا به شمار رفته است. علاوه بر مشارکت در ائتلاف علیه عراق، در سال ۱۹۹۴، امارات متحده عربی توافق همکاری نظامی با آمریکا به امضا رساند. در سال ۱۹۹۵ نیز ابوظبی توافقنامه‌ای دفاعی را با پاریس امضا کرد. ضمن آنکه امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور کنونی فرانسه، به مناسبت پنجاه سالگی امارات در سفر به این کشور، قراردادهای همکاری را به امضا می‌رساند.
مکرون پیشتر نیز در همین دوره ریاست جمهوری‌اش به ابوظبی سفر کرده و شعبه‌ای از موزه لوور را در این شهر افتتاح کرده است. امارات متحده عربی در حوزه‌های علمی نیز با فرانسه همکاری دارد و شعبه‌ای از دانشگاه سوربن در این کشور تأسیس شده است.
گرچه قطع چند ساله رابطه امارات متحده عربی به همراه سه کشور عربی دیگر منطقه با قطر در سال‌های اخیر، به یکپارچگی کشورهای عربی منطقه خلیج فارس ضربه زد، اما عادی‌سازی روابط امارات (به همراه بحرین) با اسرائیل نقطه قوتی در سیاست خارجی امارات متحده عربی به شمار می‌رود.
امارات از آن زمان تاکنون مجموعه‌ای از قراردادها را در حوزه‌های گردشگری و هوانوردی و همچنین خدمات مالی با اسرائیل به امضا رسانده است.
همچنین حدود ده ماه پس از امضای پیمان عادی‌سازی روابط میان دو کشور، امارات متحده عربی در تیرماه امسال، سفارت خود در تل‌آویو را افتتاح کرد.
دو هفته پیش از آن، یائیر لاپید، وزیر خارجه اسرائیل نیز در نخستین سفر رسمی یک مقام اسرائیلی به امارات، سفارت کشورش در ابوظبی را افتتاح کرده بود.
بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر پیشین اسرائیل، بارها گفته بود که «تهدیدات» ناشی از برنامه هسته‌ای و عملکرد منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران، اصلی‌ترین دلیل نزدیک شدن امیرنشین‌های خلیج فارس به اسرائیل است.
بیشتر در این باره: سفر غیرمنتظره معاون وزیر خارجه ایران به امارات متحده عربیبا این حال، امارات متحده عربی همچنین در ماه‌های اخیر تلاش کرده روابط خود با جمهوری اسلامی ایران و حتی سوریه نیز بهبود بخشد.
سفر اخیر وزیر خارجه امارات متحده عربی به دمشق، اولین سفر یک وزیر خارجه امارات به سوریه طی ۱۰ سال گذشته بود. امارات پیشتر پس از هفت سال قطع روابط دیپلماتیک با سوریه، سفارت خود در دمشق را بازگشایی کرده بود.
همچنین سفر اخیر علی باقری کنی معاون وزیر خارجه ایران به ابوظبی یک گام در جهت رفع تنش‌ها میان امارات متحده عربی و ایران به شمار می‌رود.
جمهوری اسلامی ایران با سیاست‌های منطقه‌ای، موشکی و هسته‌ای‌اش نگرانی‌های بسیاری را در میان کشورهای منطقه از جمله امارات متحده عربی به وجود آورده است.
مهاجران و سیاست‌های اقتصادی
امارات متحده عربی در زمان تشکیل این کشور حدود ۳۰۰ هزار نفر جمعیت داشت اما اکنون در مجموع، ۹۰ درصد جمعیت حدوداً ۱۰ میلیونی امارات متحده عربی را مهاجران تشکیل می‌دهند.
علاوه بر سرمایه‌گذاران و تاجران، بسیاری از نیروهای کار منطقه از جمله از کشورهای پاکستان، افغانستان و ایران جذب امارات می‌شوند.
ابوظبی، پایتخت سیاسی امارات و همچنین دبی، پایتخت اقتصادی این کشور، محل استقرار دفاتر شرکت‌های مهم بین‌المللی است که سرمایه‌های کلانی و اعتبار اقتصادی و سیاسی زیادی را به این کشور آورده‌اند.
همچنین امارات متحده عربی، با داشتن فرودگاه‌های بزرگ و بنادر مجهز، نقطه مهم ترانزیت کالا و مسافر در منطقه به شمار می‌رود.
نمایی از برج خلیفه در ژانویه ۲۰۱۰
سیاست‌های اقتصادی و تسهیلات مالیاتی امارات متحده عربی، این کشور را پس از عربستان سعودی به دومین اقتصاد بزرگ کشورهای حاشیه خلیج فارس تبدیل کرده است و بانک جهانی امارات را در زمره آسان‌ترین کشورها برای سرمایه‌گذاری و تجارت قرار داده است.
با این حال، در سال ۲۰۰۹، امارات با یک بحران مالی مواجه شد که بخش املاک و مستغلات در دبی را تحت تأثیر قرار داد.
در سال ۲۰۱۰، دوبی با افتتاح بلندترین برج جهان با ارتفاع ۸۲۸ متر تلاش کرد نمادی جدید برای پیشرفت خود به جهانیان معرفی کند. این برج به احترام رئیس دولت امارات متحده عربی که در سال‌های اخیر به کمک دبی آمد، «برج خلیفه» نامگذاری شد.
همانطور که اشاره شد، قطعاً درآمدهای نفتی در رشد و شکوفایی امارات تأثیرگذار بوده است. این کشور که یکی از تولیدکنندگان اصلی اوپک به شمار می‌رود، به ویژه در سال‌های اولیه شکل‌گیری خود بسیار به درآمدهای نفتی وابسته بود اما به مرور وابستگی خود را به نفت کاهش داد و اقتصاد خود را تنوع بخشید.
تنوع اقتصادی در امارات متحده عربی به گونه‌ای است که اکنون درآمدهای نفتی فقط ۳۰ درصد تولید ناخالص ملی این کشور را تشکیل می‌دهد.
در امان ماندن از «بهار عربی» و چشم‌اندازهای پیشرو
امارات متحده عربی توانست از موج اعتراضات موسوم به «بهار عربی» در سال ۲۰۱۱ در امان بماند. موجی که بسیاری از کشورهای عربی را درنوردید و موجب ناپایداری‌های سیاسی شد.
در آن زمان، امارات چندین نفر را به ظن ارتباط با اخوان المسلمین در دادگاه محاکمه کرد.
اما ابوظبی از چند سال پیش از آن، در سال ۲۰۰۶، اولین انتخابات را برای مجلس مشورتی خود (المجلس الوطنی الإتحادی) برگزار کرد ؛ هر چند که این مجلس صرفاً جنبه مشورتی دارد و نمی‌تواند قوانینی را که شورای عالی فدرال تصویب می‌کند، لغو کند.
اولين دوره انتخابات مجلس امارات در سال ۲۰۰۶ با حضور هفت هزار رأی‌دهنده برگزار شد و از ۴۰ عضو این مجلس، ۲۰ نفر با رأی رأی‌دهندگان انتخاب شدند.
در همان اولین انتخابات در سال ۲۰۰۶، امل القبیسی، استاد معماری در دانشگاه امارات متحده عربی، به عضویت در مجلس انتخاب شد. این برای اولین بار در تاریخ امارات بود که یک زن عضو مجلس می‌شد. او در واکنش به پیروزی خود در انتخابات اعلام کرد که این امر نشان‌دهنده «آگاهی سیاسی» شهروندان اماراتی است.
اما این پیشرفت به اینجا پایان نیافت و در سال ۲۰۱۵، او به عنوان نخستین زن، رئیس مجلس مشورتی امارات شد و این مقام را تا نوامبر سال ۲۰۱۹ حفظ کرد؛ مقامی که تاکنون هیچ زنی در دیگر کشورهای همسایه امارات، از جمله ایران تجربه نکرده است.
نمایی از مجلس مشورتی امارات متحده در ۲۲ ژانویه ۲۰۱۲ به هنگام سخنرانی امل القبیسی، رئیس وقت این مجلس
همچنین در سال‌های اخیر امارات تلاش کرده که خدمات عمومی راحتی برای خارجی‌ها در این کشور افزایش دهد. تسهیلاتی که برای اعطای ویزا و مجوز اقامت به خارجی‌ها و حتی اعطای شهروندی به آنان صورت گرفته، در راستای همین سیاست است.
بیشتر در این باره: امارات اولین نیروگاه هسته‌ای جهان عرب را افتتاح کردهمچنین عملکرد امارات در زمینه مبارزه با شیوع کرونا تا حدود بسیار زیادی مثبت بوده است. امارات به تازگی اعلام کرده که کل جمعیت این کشور دست‌کم یک دوز از واکسن کرونا را تزریق کرده‌اند.
با این حال کرونا موجب شد که نمایشگاه جهانی دبی ۲۰۲۰ با یک سال تأخیر برگزار شود. این رویداد که بزرگترین رویداد بین‌المللی پس از شیوع کرونا در منطقه خاورمیانه به شمار می‌رود از اکتبر امسال آغاز شده و تا مارس سال آینده ادامه دارد و پیش‌بینی می‌شود حدود ۲۵ میلیون نفر از این نمایشگاه بازدید کنند.
از ایران، حضور محمود احمدی‌نژاد در این نمایشگاه جنجال‌برانگیز شده بود.
امارات متحده عربی همچنین در سال‌های اخیر با تأسیس یک نیروگاه اتمی گام‌هایی را در جهت استفاده صلح‌آمیز از انرژی اتمی برداشته است. همچنین قرار است کنفرانس سازمان ملل متحد در زمینه تغییرات اقلیمی در سال ۲۰۲۳ در این کشور برگزار شود.
بیشتر در این باره: ماهواره اماراتی نخستین تصویر خود از سیاره مریخ را به زمین فرستادامارات همچنین برنامه‌هایی بلندپروازانه در زمینه علم و فناوری دارد. این کشور اولین فضانورد خود را در سال ۲۰۱۹ برای یک مأموریت هشت روزه به ایستگاه فضایی بین‌المللی فرستاد و در فوریه ۲۰۲۱ نیز کاوشگری از این کشور وارد جو مریخ شد تا جمع‌آوری و ارسال اطلاعات در مورد جو و اقلیم این سیاره را آغاز کند.
با وجود همه پیشرفت‌هایی که امارات داشته، سازمان‌های غیردولتی و حقوق بشری این کشور را به ویژه در زمینه اقامتگاه‌های نیروی کار ارزان به نقض حقوق بشر و حتی این کشور را در جریان جنگ یمن به جنایات جنگی متهم کرده‌اند.
صرف‌نظر از این نگرانی‌ها، دولت امارات نیز نگرانی‌هایی نسبت آسیب‌پذیری خود در آینده دارد.
این کشور که در وسط یک منطقه حساس و پرتنش قرار دارد، از یک سو با تهدیدهای جمهوری اسلامی مواجه است و از سوی دیگر باید مراقب تروریسم اسلامگرایان بنیادگرا باشد.
انور قرقاش مشاور رئیس امارات متحده عربی به تازگی گفته است: «به عنوان یک بازیگر متعهد منطقه‌ای و بین‌المللی، ما می‌دانیم که باید مسئولیت بیشتری برای جهت‌گیری آینده منطقه خود بپذیریم.»
بیشتر بخوانید
انتخاب زنی از امارات برای ریاست اتحادیهٔ جهانی حفاظت از طبیعتکباب کاشر در ضیافت اماراتی‌هاتوافق امارات و اسرائیل؛ آیا مواضع ایران در خطر است؟ سایه اسرائیل-امارات بر جمهوری اسلامی«قرارداد ابراهیم»؛ انزوای بیشتر برای جمهوری اسلامی؟چرا محمد بن زاید را یکی از معماران خاورمیانه جدید می‌خوانند؟یهودیان در امارات متحده عربی؛ «حیات دوباره و امیدواری به آینده»