موج شدید هوای گرم که هفته قبل از غرب اروپا آغاز شد اکنون به نواحی مرکزی و شمالی این قاره رسیده و در روزهای آینده به سمت شرق گسترش خواهد یافت. از روز سه‌شنبه ۲۸ تیر، موج هوای گرم بخش گسترده‌ای از ایالات متحده را دربرگرفته و پیش‌بینی شده که دمای برخی از مناطق رکورد جدیدی به جا خواهد گذاشت. موج دیگری از هوای گرم از اواخر ماه اوت به چین خواهد رسید و بخش اعظم این کشور را تحت تأثیر قرار خواهد داد.
دمای بسیاری از مناطق اسپانیا و پرتغال طی حدود ده روز اخیر به بالای ۴۰ درجه رسید و در ایتالیا، یونان و فرانسه نیز به رکورد تاریخی نزدیک شده است. آتش‌سوزی جنگل‌ها در این کشورها ادامه دارد و صدها نفر از مردم ناگزیر شده‌اند خانه‌های خود را تخلیه کنند.
وقوع متناوب‌تر موج هوای گرم در دهه‌های اخیر بخشی از معضل گرم‌تر شدن هوای کره زمین است که دانشمندان آن را نتیجه فعالیت‌های بشر می‌دانند.
دانشمندان سال‌ها است که تأکید می‌کنند سوزاندن سوخت‌های فسیلی توسط انسان، تعداد ذرات در جو را افزایش می‌دهد. این ذرات گرمایی را که باید پس از برخورد نور خورشید به زمین دوباره از جو خارج شود به دام انداخته و در جو زمین نگه می‌دارند.
جنبش جهانی اقلیمی که از سال ۲۰۱۹ به رهبری دختر نوجوان سوئدی، گرتا تونبرگ، آغاز شده نیز کوشش داشته این واقعیت را برای مردم جهان جا بیندازد.
پاپ فرانسیس، رهبر کاتولیک‌های جهان روز پنج‌شنبه ۳۰ تیر از رهبران تمامی کشورهای جهان خواست به «ناله‌های دردناک کره زمین که عامل آن تغییرات اقلیمی، پدیده‌های جوی شدید و نابودی تنوع زیستی است» توجه کنند.
هیئت بین دولتی تغییرات اقلیمی، مهم‌ترین نهاد کارشناسی سازمان ملل در گزارش‌های خود تأکید کرده است که تحت تأثیر تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین وقوع امواج هوای گرم شدیدتر و متناوب‌تر شده است.
به دلیل افزایش گازهای آلاینده در جو زمین که محصول فعالیت‌های بشر است دمای کره زمین در مقایسه با دوران ماقبل صنعتی حداقل ۱.۲ درجه سانتی‌گراد گرم‌تر شده است.
فردریکه اوتو، دانشمند علوم اقلیمی در دانشگاه امپریال کالج لندن می‌گوید: «تحت تأثیر تغییرات اقلیمی امواج هوای گرم داغ‌تر و وقوع این پدیده متناوب‌تر شده است.»
ولی عوامل دیگری در وقوع امواج گرم دخالت دارند. در اروپا گردش توده هوا در جو منطقه یک عامل مهم است. نتایج پژوهشی که در ماه ژوئیه در مجله علمی «نیچر» منتشر شد نشان می‌دهد که وقوع امواج گرم در قاره اروپا در مقایسه با سایر بخش‌های نیم‌کره شمالی از جمله ایالات متحده سه تا چهار برابر افزایش یافته است. پژوهشگران عامل اصلی این وضعیت را تغییر در مسیر حرکت توده‌های هوا از غرب به شرق نیم‌کره شمالی می‌دانند.
ردپای تغییرات اقلیمی
دانشمندان برای تشخیص نقش دقیق تغییرات اقلیمی در وقوع هر موج هوای گرم روش ویژه‌ای از پژوهش را ابداع کرده‌اند که «مطالعات تخصیصی» نامیده می‌شود.
از سال ۲۰۰۴ تاکنون بیش از ۴۰۰ مورد از این مطالعات در مورد پدیده‌های جوی شدید نظیر موج هوای گرم، سیلاب و خشکسالی انجام شده و نقش دقیق تغییرات اقلیمی در وقوع هر مورد از این پدیده‌ها محاسبه شده است.
در این روش ویژه پژوهشی، دانشمندان، مختصات اقلیمی کنونی را با حالت مفروضی که جو زمین می‌توانست بدون گازهای آلاینده محصول فعالیت‌های بشری داشته باشد مقایسه می‌کنند. به عنوان نمونه دانشمندان در یکی از این پژوهش‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که به دلیل تغییرات جوی محصول فعالیت بشر، احتمال وقوع موج هوای گرم نظیر گرمای بی‌سابقه تابستان سال ۲۰۱۹ در فرانسه و هلند صد برابر افزایش یافته است.
امواج هوای گرم در آینده شدیدتر خواهند شد
دمای متوسط کره زمین در مقایسه با دوران پیشاصنعتی حدود ۱.۲ درجه سانتی‌گراد گرم‌تر شده‌است و در نتیجه از حدود دو دهه پیش وقوع موج هوای گرم افزایش یافته است.
سونیا سنویرانته، دانشمند اقلیم‌شناس در دانشگاه دولتی زوریخ گفت: «تحت تأثیر فعالیت‌های بشر میانگین وقوع امواج گرم سه برابر شده است.»
به دلیل تغییرات جوی محصول فعالیت بشر، احتمال وقوع موج هوای گرم نظیر گرمای بی‌سابقه تابستان سال ۲۰۱۹ در فرانسه و هلند صد برابر افزایش یافته است.
تنها راه مهار گرمایش زمین و کاهش درجه حرارت جلوگیری از انتشار گازهای آلاینده و به‌ویژه دی‌اکسید کربن است. تا آن زمان امواج هوای گرم شدیدتر و متناوب‌تر خواهند شد. عدم موفقیت در مقابله با گرمایش زمین باعث خواهد شد که امواج هوای گرم به سطح بسیار خطرناکی برسند.
تقریباً تمامی کشورهای جهان با امضای پیمان اقلیمی پاریس در سال ۲۰۱۵ تعهد دادند که میزان گرمایش جو زمین را در حد دو درجه و در حالت مطلوب در حد ۱.۵ درجه سانتی‌گراد بالاتر از دوران ماقبل صنعتی مهار کنند. ولی نهادهای کارشناسی سازمان ملل در سال‌های اخیر هشدار داده‌اند که با توجه به سیاست‌های فعلی دستیابی به این هدف ناممکن است.
هیئت بین دولتی تغییرات اقلیمی در تازه‌ترین پژوهش‌های خود اعلام کرد که اگر در دوران پیشاصنعتی موج گرما یکبار در هر دهه روی می‌داد با گرمایش ۱.۵ درجه سانتی گراد احتمال وقوع موج گرما چهار بار در یک دهه و با گرمایش ۲ درجه سانتی‌گراد تقریباً شش بار در یک دهه خواهد بود.
سونیا سنویرانته افزود: «اگر دمای کره زمین از ۱.۵ درجه سانتی‌گراد در مقایسه با دوران پیشاصنعتی بالاتر برود تقریباً هر سال شاهد وقوع امواج هوای گرم خواهیم بود.»
تغییرات اقلیمی عامل آتش‌سوزی جنگل‌هاست
تغییرات اقلیمی گرما و خشکی هوا را افزایش می‌دهد که عامل بسیار مهمی در گسترش دامنه و طولانی شدن مدت آتش‌سوزی جنگل‌هاست.
این عامل باعث شده که فصل آتش‌سوزی جنگل‌ها در منطقه مدیترانه در مقایسه با گذشته طولانی‌تر شود. سال گذشته بیش از نیم میلیون هکتار جنگل و پوشش گیاهی کشورهای اتحادیه اروپا در آتش سوخت. در سال ۲۰۱۷ وسعت آتش‌سوزی‌ها از این هم بیشتر بود.
هنوز فصل آتش‌سوزی امسال به پایان نرسیده ولی بعید نیست که وسعت آن در کشورهای اروپایی به رکوردهای قبلی نزدیک شود.
مارک پارینگتون، از کارشناسان ارشد مرکز مطالعات اقلیمی اتحادیه اروپا (کوپرنیک) می‌گوید: «تحت تأثیر گرما پوشش گیاهی به شدت خشک و به سوختی مناسب برای گسترش دامنه آتش‌سوزی بدل می‌شود. هر چه دمای هوا بالاتر باشد آتش‌سوزی‌ها وسیع‌تر و خطرناک‌تر می‌شوند.»
در کشورهای منطقه مدیترانه نظیر پرتغال، اسپانیا و یونان آتش‌سوزی جنگل‌ها در فصل تابستان پدیده جدیدی نیست. آنها زیرساخت‌ها و امکانات خود برای مقابله با این حوادث را افزایش داده و معمولاً از اتحادیه اروپا و کشورهای همسایه کمک‌های فنی و نیروی انسانی دریافت می‌کنند. ولی تحت تأثیر گسترش امواج هوای گرم به سایر نقاط اروپا اکنون کشورهایی در معرض خطر آتش‌سوزی جنگل‌ها قرار گرفته‌اند که امکانات لازم برای مقابله با این حوادث را ندارند.
تغییرات اقلیمی تنها عامل آتش‌سوزی جنگل‌ها نیست
شیوه مدیریت جنگل‌ها و منبع اولیه اشتغال نیز عوامل مهمی هستند. جدیدترین ارزیابی‌های اتحادیه اروپا نشان می‌دهند که عامل اشتعال در بیش از ۹۰ درصد از آتش‌سوزی‌ها در اروپا فعالیت‌های انسان نظیر ایجاد عمدی حریق، منقل‌های یکبار مصرف، نقض فنی در کابل‌های انتقال برق و زباله‌های شیشه‌ای است که در محیط‌های طبیعی رها می‌شوند.
برخی از این کشورها از جمله اسپانیا با یک مشکل دیگر نیز روبرو هستند که مهاجرت گسترده روستاییان به شهرهای بزرگ است و در نتیجه بخش وسیعی از پوشش گیاهی این مناطق که در گذشته درو یا پاکسازی می‌شد اکنون بر اثر گرما به سوخت مناسبی برای اشتغال بدل می‌شود.
با اقداماتی نظیر آتش زدن کنترل شده پوشش گیاهی خشک یا قطع بخشی از درختان برای تقسیم‌بندی نواحی جنگلی به محدوده‌هایی که کنترل حریق در آن ساده‌تر باشد می‌توان دامنه تخریب را کاهش داد.
ولی دانشمندان تأکید می‌کنند که بدون کاهش چشمگیر گازهای گلخانه‌ای که عامل اصلی گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی است وقوع پدیده‌های جوی شدید نظیر آتش‌سوزی جنگل‌ها، سیلاب و خشکسالی افزایش خواهد یافت.
ویکتور رسکو، پروفسور جنگل‌بانی در دانشگاه‌های اسپانیا می‌گوید: «اگر روند گرمایش زمین ادامه یابد آتش‌سوزی‌هایی که اکنون اتفاق می‌افتد در مقایسه با آنچه که در دهه‌های آینده روی خواهد داد بسیار خفیف تلقی خواهد شد.»
