وزير نفت جمهوری اسلامی، در افتتاح فاز اول بورس فرآورده های نفتی در جزيره کيش گفت، ايران به رغم ۱۰۰ سال توليد نفت و توليد بيش از ۶۳ ميليارد بشکه نفت، هنوز سهمی در تجارت جهانی نفت ندارد.
رییس سازمان بورس تهران نيز در همين مراسم ابراز اميدواری کرد که بورس بتواند به شفاف سازی قيمت ها کمک کند.
بازار بورس فرآورده های نفتی با چه هدفی راه اندازی شده است؟
دکتر علی رضا احمدی، روزنامه نگار و تحليل گر اقتصادی در تهران به رادیو فردا می گويد : يکی از دلايلی که دولت جمهوری اسلامی به راه اندازی بورس نفت مبادرت نموده، اين است که از قافله رقابت با بورس های نفت موجود در لندن و نيويورک و بورس های در حال پيدايش به ويژه در دوحه و روسيه عقب نماند. يکی ديگر از اهدافی که دولت ايران از راه اندازی بورس نفت دنبال می کند اين است که معاملات نفت و فرآورده های نفتی را با پول ديگری به غيراز دلار انجام دهد.
وی افزود: اين طرحی است که در دنيا فقط ايران، ونزوئلا و اکوادور از آن دفاع می کنند و به اعتقاد من محکوم به شکست است، زيرا نفت در بازار لندن مانند بازار نيويورک با دلار قيمت گذاری می شود و اگر به عنوان مثال آن را با يورو معامله کنيم در واقع، در بورس نفت ايران يک عمليات مبادله ارزی انجام داده ايم.
علی رضا احمدی، روزنامه نگار در تهران: وقتی يک کشور نتواند بورس اوراق بهادار خود را سامان دهد و شاهد مداوم نزول شاخص و ضرر و زيان سهام داران آن در دو سال اخيربوده ايم چگونه می تواند بورس نفت را از ابتدا تأسيس کند و آن را به مرحله کارايی برساند. دکتر جمشيد اسدی، کارشناس اقتصادی در پاريس، راه اندازی بورس فرآورده های نفتی را بيشتر کاری «تبليغاتی» و با هدف فرار از تحريم های بين المللی ارزيابی می کند.
وی به رادیو فردا می گوید: من فکر می کنم که مسئله بيشتر تبليغاتی است تا اين که فايده ای برای بورس فرآورده های نفتی داشته باشد. کما اينکه پيش از اين هم بورس محصولات کشاورزی راه اندازی و با شکست بسيار فاحشی روبرو شد و يا بورس محصولات فلزی، که آن هم رونق چندانی ندارد.
آقای اسدی افزود: منظور از بورس اين است که شرکت های خصوصی بتوانند در رقابت با يکديگر، کالاها را به ميزانی که در همان زمان يا در آينده لازم دارند، خريداری کنند. اکنون ايران مورد تحريم است و برای کشورهای تحريم کننده تفاوتی نمی کند که ايران به صورت شرکت دولتی عمل کند يا شرکت بورسی و در حقيقت اين بورس نمی تواند ايران را از شرايط تحريم درآورد.
پیچیدگی مکانیسم بورس نفت
دکتر علی رضا احمدی، با اشاره به مشکلات بورس تهران، بر اين باور است که ناموفق بودن بورس فرآورده های نفتی از هم اکنون قابل پيش بينی است.
- «مسئله بيشتر تبليغاتی است تا اين که فايده ای برای بورس فرآورده های نفتی داشته باشد. کما اينکه پيش از اين هم بورس محصولات کشاورزی راه اندازی و با شکست بسيار فاحشی روبرو شد و يا بورس محصولات فلزی، که آن هم رونق چندانی ندارد.»
به گفته وی، «مکانيزم و کارکرد بورس نفت، با بازار بورس اوراق بهادار بسيار متفاوت و پيچيده تر است. وقتی يک کشور نتواند بورس اوراق بهادار خود را سامان دهد و شاهد مداوم نزول شاخص و ضرر و زيان سهام داران آن در دو سال اخيربوده ايم چگونه می تواند بورس نفت را از ابتدا تأسيس کند و آن را به مرحله کارايی برساند.»
ریيس بورس اوراق بهادار تهران، هنگام گشايش بورس فرآورده های نفتی در کيش، ابراز اميدواری کرد اين بورس بتواند به مبارزه با رانت خواری کمک کند.
به باور دکتر اسدی، رسيدن به چنين هدفی قابل دستيابی نيست:
«تا زمانی که اقتصاد رانت خواری در ايران از بين نرفته است و شرکت های دولتی، انحصار مراکز توليدی را در اختيار دارند، اقتصاد رانت خواری از بين نمی رود.»
اما چشم اندازی را که می توان برای اين بورس پيش بينی کرد چيست؟
دکتر علی رضا احمدی در این زمینه می گوید: «بورسی که در اختيار مطلق دولت است و تنها تصميم گيرنده آن دولت می باشد، در آن فضای رقابت وجود ندارد. اگر بورس نفت بخواهد به درجه بالای کارآمدی برسد چاره ای ندارد جز اين که به طور کامل خصوصی باشد.»
دکتر جمشيد اسدی، موفقيت چنين بازاری را در گرو پذيرش ايران از سوی بازار و معامله گران جهانی می داند.
وی معتقد است: «موفقيت يک بورس در بازار جهانی، آن هم برای کالايی که در کشورهای مختلف بازار دارد، بدون متحد و پشتوانه بين المللی ميسر نيست . ايران می خواهد در شرايطی که تحت تحريم است، يک بورس بين المللی ايجاد کند. سرنوشت چنين بورسی از همان ابتدا مشخص است. وقتی ايران در سطح بين المللی تنها است چگونه می تواند يک بورس بين المللی موفق راه اندازی کند.»
