ایتالیا و برخی دیگر از کشورهای اروپایی که از زمان حمله روسیه به اوکراین به دنبال کاهش وابستگی خود در حوزه انرژی به روسیه هستند، به الجزایر روی آورده‌اند.
الجزایر در شمال آفریقا که از طریق دریای مدیترانه با قاره اروپا همسایه است، نزدیک به ۲.۴ تریلیون متر مکعب ذخیره قطعی گاز طبیعی دارد و حدود ۱۱ درصد گاز مصرفی اروپا را تأمین می‌کند.
در واقع، الجزایر اولین صادرکننده گاز طبیعی در قاره آفریقا و هفتمین صادرکننده گاز طبیعی در جهان به شمار می‌رود. به همین دلیل، الجزایر که همزمان متحد تاریخی مسکو است، در تحولات جدید جهانی که شدیداً متأثر از جنگ اوکراین است، خود را در موقعیتی استراتژیک می‌بیند.
به عقیده تحلیلگران، دیپلماسی الجزایر از زمان وقوع تهاجم روسیه به اوکراین، هرگز به این اندازه پویا و در عین حال محتاطانه نبوده است.
الجزایر در هفته‌های اخیر، همزمان با این که سعی کرده موضعی میانه را درباره حمله روسیه به اوکراین اتخاذ کند، میزبان مقام‌های بلندپایه دولت‌های خارجی بوده است.
پس از سفر سه هفته پیش، آنتونی بلینکن وزیر خارجه آمریکا به الجزیره، ژان ایو لودریان وزیر خارجه فرانسه نیز اخیراً به پایتخت الجزایر رفت و موضوع جنگ اوکراین یکی از محورهای اصلی هر دو سفر بود.
توافق گازی الجزایر و ایتالیا
همچنین ماریو دراگی، نخست‌وزیر ایتالیا، برای فراهم کردن توافق گازی با الجزایر چندی پیش به این کشور سفر کرد؛ اهمیت این سفر در آن بود که ایتالیا حدود ۹۵ درصد گاز مصرفی خود را وارد می‌کند و علاوه بر این که یکی از بزرگترین مشتریان اروپایی گاز روسیه است، بزرگترین مشتری گاز الجزایر نیز به شمار می‌رود.
در این سفر توافق شد که حجم صادراتی گاز الجزایر به ایتالیا به تدریج افزایش یابد، اما نه نخست‌وزیر ایتالیا و نه منابع الجزایری درباره محتوای توافق صورت گرفته اطلاعاتی را منتشر نکردند.
اساساً بحث افزایش صادرات گاز به اروپا در الجزایر به یک موضوع تابو تبدیل شده و رسانه‌های از حرف زدن درباره آن منع شده‌اند.
این «انی»، شرکت ایتالیایی در حوزه نفت و گاز بود که با انتشار یک بیانیه مطبوعاتی اعلام کرد دو کشور قصد دارند انتقال گاز میان خود را به ۹ میلیارد متر مکعب گاز در سال‌های ۲۰۲۳-۲۰۲۴ برسد. صادارات گاز الجزایر به ایتالیا از طریق خط لوله گاز ترانس‌مد انجام می‌شود که از کشور تونس می‌گذرد.
ایتالیا پیش از وقوع تهاجم روسیه به اوکراین نیز تلاش کرده بود واردات گاز از الجزایر را افزایش دهد. بر اساس گزارش خبرگزاری رسمی الجزایر، ایتالیا در سه ماهه اول سال ۲۰۲۱ در مجموع ۶.۴ میلیارد متر مکعب واردات گاز از الجزایر داشته که نسبت به مدت مشابه سال قبلش، بیش از دو برابر شده است.
همچنین قرارداد پیشین فروش گاز الجزایر به ایتالیا در سال ۲۰۱۹ برای یک دوره هشت ساله دیگر تمدید شد و ایتالیا می‌تواند دو سال دیگر به این قرارداد اضافه کند.
اما با وجود ذخایر قابل توجه گاز طبیعی در الجزایر، کارشناسان معتقدند ظرفیت‌های این کشور برای صادرات گاز تقریباً اشباع شده است. آیدین چالیک پژوهشگر مؤسسه بررسی اقتصادی خاورمیانه (MEES) به خبرگزاری فرانسه گفته است: «پرسش‌هایی درباره ظرفیت افزایش صادرات الجزایر وجود دارد.»
در واقع، زیرساخت‌های قدیمی صنعت نفت و گاز این کشور و همچنین افزایش نیاز به انرژی در داخل خود کشور، قدرت عمل را از دولتمردان برای افزایش صادرات گاز گرفته است.
بر اساس ارزیابی مؤسسه بررسی اقتصادی خاورمیانه، ظرفیت استفاده نشده خط لوله ترانس‌مد معادل ۷.۸ میلیارد متر مکعب است و این رقم کمتر از رقم ۹ میلیارد متر مکعبی است که قرار است بر اساس توافق اخیر ایتالیا و الجزایر به انتقال گاز میان دو کشور افزوده شود.
همین آمار نشان می‌دهد که دست‌کم ظرفیت این خط لوله که حداکثر به ۲۲ میلیارد متر مکعب در سال می‌رسد، برای تحقق کامل این توافق کافی نیست و دو کشور باید به فکر راه‌های دیگری نیز باشند.
عبدالمجید عطار، وزیر پیشین انرژی الجزایر، گفته است که گاز الجزایر را می‌توان به صورت مایع به ایتالیا ارسال کرد و واحدهای مایع‌سازی گاز موجود در الجزایر فقط از حدود ۵۰ تا ۶۰ درصد ظرفیت خود استفاده می‌کنند و امکان بهره‌برداری بیشتر از این واحدها وجود دارد.
شرکت بزرگ دولتی سوناطراک که در حوزه نفت و گاز الجزایر فعال است، روز دوشنبه در بیانیه‌ای نوشت که شرایط توافق با شرکت انی اجازه می‌دهد تا دو شرکت، سطوح قیمت فروش گاز طبیعی را با توجه به شرایط بازار برای سال مالی ۲۰۲۲-۲۰۲۳ تعیین کنند.
به گفته آیدین چالیک، این شرایط توافق نشان می‌دهد الجزایر امتیاز «تجدید نظر در جهت افزایش قیمت» گاز را در این توافق به دست آورده است.
همچنین خبرگزاری فرانسه به نقل از آنتونی دورکین، کارشناس شورای روابط بین‌المللی اروپا نوشت که الجزایر در تلاش است از شرایط کنونی جنگ در اوکراین، برای افزایش درآمد ناشی از صادرات خود به اروپا استفاده کند.
این کارشناس تأکید کرد: «الجزایر همچنین می‌خواهد نشان دهد که یک شریک انرژی قابل اعتماد برای اروپاست».
تنش در روابط الجزایر با اسپانیا
افزایش صادرات گاز الجزایر به ایتالیا در حالی است که روابط الجزیره و مادرید، دیگر مشتری بزرگ گاز الجزایر به دلیل همسویی مواضع اسپانیا با مواضع مراکش در زمینه منطقه مورد مناقشه صحرای غربی اکنون پرتنش است.
اسپانیا یک ماه پیش، تغییری اساسی در موضع خود درباره پرونده حساس صحرای غربی که پیشتر مستعمره این کشور بود، ایجاد کرد و برای اولین بار علناً از پروژه مراکش برای خودمختاری صحرای غربی حمایت کرد.
این در حالی بود که مادرید همیشه موضعی بی‌طرف بین رباط و جدایی‌طلبان پولیساریو در صحرای غربی اتخاذ کرده بود.
الجزایر با محکوم کردن این چرخش در سیاست خارجی اسپانیا، سفیر خود در مادرید را فراخواند. اما پدرو سانچز نخست‌وزیر اسپانیا قول داد روابط مادرید-الجزیره را ترمیم کند.
الجزایر بیش از ۴۰ درصد گاز طبیعی وارداتی اسپانیا را در سال ۲۰۲۱ تأمین کرد که بیشتر آن از طریق خط لوله گاز زیردریایی مدگاز صادر شد که ظرفیت این خط لوله به ۱۰ میلیارد متر مکعب در سال می‌رسد.
بخش دیگری از گاز الجزایر تا اکتبر سال گذشته از طریق خط لوله گاز دیگری به نام جی‌ام‌ای که از مراکش می‌گذرد، به اسپانیا صادر شد. اما الجزایر در اکتبر سال گذشته، پس از قطع روابط دیپلماتیک با مراکش، صادرات گاز از طریق این خط لوله را متوقف کرد.
برخی منابع الجزایری گفته بودند که این کشور حتی درخواست آمریکا، در سفر اخیر وندی شرمن به الجزایر، مبنی بر از سرگیری فعالیت این خط لوله را رد کرد.
اکنون نیز الجزایر اعلام کرده که تجدیدنظر در قیمت گاز صادراتی خود به اسپانیا را رد نمی‌کند. این در حالی است که اسپانیا نیز همچون ایتالیا در پی افزایش واردات گاز از الجزایر است.
اسپانیا و پرتغال که در همسایگی یکدیگر قرار دارند به تازگی اعلام کرده‌اند که این توانایی را دارند که هم از طریق یک بندر در پرتغال و هم از طریق خط لوله متصل به الجزایر، تا ۲۰ درصد گاز مصرفی مورد نیاز اروپا را وارد کنند.
اما کشورهای اروپایی اهرمی دارند تا مانع افزایش قیمت گاز الجزایر شوند؟
اخیراً یکی از سیاستمداران فرانسوی اعلام کرده که الجزایر ۶۸ درصد گندم خود را از فرانسه وارد می‌کند و در صورت افزایش قیمت گندم یا کمبود آن در الجزایر، این کشور با آشوب‌های اجتماعی روبه‌رو خواهد شد.
این سیاستمدار فرانسوی پیشنهاد داده تا قیمت غلات برای صادرات به کشورهایی مثل الجزایر به طور بی‌رویه افزایش نیابد، تا در مقابل کشورهایی مثل الجزایر نیز تضمین دهند نفت و گاز را با قیمت عادی به فروش می‌رسانند.
احتیاط روسیه و الجزایر نسبت به یکدیگر
افزایش صادرات گاز الجزایر به اروپا چه پیامدهای دیپلماتیکی برای این کشور دارد؟
به عقیده کارشناسان، در شرایط کنونی نگرانی الجزایر از دور نکردن مسکو به عنوان یک متحد قدیمی کاملاً آشکار است و به همین دلیل، مقام‌های الجزایری مدام تکرار می‌کنند که صادرات بیشتر گاز الجزایر به اروپا برای جایگزین شدن گاز روسیه در این قاره، بسیار محدود است.
کارشناس شورای روابط بین‌المللی اروپا بر این باور است که الجزایر «احتمالاً برای حفظ روابط خود با روسیه و اروپا به یک سیاست متعادل پایبند خواهد بود.»
الجزایر به طور سنتی از روسیه و همچنین برخی کشورهای اروپایی مثل ایتالیا و آلمان تسلیحات می‌خرد. همچنین الجزایر به قطعنامه‌های تصویب شده در سازمان ملل متحد در محکومیت تهاجم روسیه به اوکراین رأی ممتنع داده است.
با این حال، آنتونی دورکین تأکید می‌کند که حفظ روابط با روسیه به این معنا نیست که الجزایر فرصت‌های تجاری سودآور برای صادرات گاز خود را از دست خواهد داد.
به نظر می‌رسد که خود روسیه نیز به تمایل الجزایر برای افزایش درآمدهای خود آگاه است.
سفیر روسیه در الجزیره در روزهای اخیر به یکی از روزنامه‌های چاپ الجزایر گفت: «در مورد گاز الجزایر، ما معتقدیم که این موضوع مربوط به این کشور و کشورهای واردکننده گاز الجزایر است و اگر الجزایر قصد افزایش صادرات به اسپانیا یا ایتالیا را داشته باشد، ما در این مورد دخالت نخواهیم کرد.»
هرچند اگر مداخله‌ای هم از سوی روسیه وجود داشته باشد، که با توجه به گفت‌وگوی تلفنی اخیر رهبران روسیه و الجزایر احتمال آن زیاد است، به نظر می‌رسد مقام‌های روس در پی آشکار کردن آن نیستند.
گفت‌وگوی تلفنی ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه و عبدالمجید تبون، همتای الجزایری‌اش در روز دوشنبه ۱۹ آوریل و دقیقاً پس از توافق الجزیره و رم معنادار است.
کاخ کرملین اعلام کرد این دو رئیس‌جمهور، با تأکید بر هماهنگی بیشتر کشورهایشان در چارچوب گروه اوپک پلاس، توافق کردند به همکاری در مجمع کشورهای صادرکننده گاز «به نفع حفظ ثبات در بازارهای جهانی انرژی» ادامه دهند.
در هر صورت، مواضع محتاطانه در روابط روسیه و الجزایر فقط به موضوع انرژی ختم نمی‌شود و این دو کشور درباره لیبی هم با وجود اشتراکات، دچار اختلافند.
الجزایر سعی کرده که در سال‌های اخیر روابط متعادل با دو قطب قدرت در شرق و غرب لیبی برقرار کند، در صورتی که روسیه به نیروهای شرق لیبی نزدیک است.
شاید اختلاف درباره لیبی و همچنین نارضایتی‌های دیگر الجزایر درباره حضور بیش از حد روسیه در اطرافش موجب شد که عبدالمجید تبون در دیدار اخیرش با وزیر خارجه آمریکا، در اظهاراتی بی‌سابقه، نیروهای خارجی در اطراف مرز الجزایر را که اشاره به شبه‌نظامیان روس گروه واگنر داشت، «مزدور» بخواند.
