مهمانی رضا مریدی؛ چهار دانشمند مبدع ایرانی هم‌صحبت شهریار

میزبان این برنامه رضا مریدی است. آقای مریدی اولین ایرانی است که حدود ۱۰ سال پیش در کانادا به مجلس ایالتی انتاریو راه یافت و سپس از نخستین ایرانیانی بود که در خارج از کشور به مقام وزارت رسید. او دانش آموخته فیزیک از دانشگاه تهران و دارای دکتری فیزیک از دانشگاه برونل لندن است.

او در سال ۱۹۹۰ به کانادا مهاجرت کرد و از همان ابتدا معتقد بود که ایرانیان مهاجر در کانادا باید برای تحکیم موقعیت خود در این کشور وارد عرصه سیاست شوند. او موقعی که در سال ۲۰۰۷ از منطقه «ریچموند هیل» در شهر تورنتو به پارلمان ایالتی انتاریو راه یافت رسانه‌های کانادا از آن به عنوان یک دستاورد مهم یاد کردند و ایرانیان مقیم این کشور این پیروزی را جشن گرفتند.

آقای مریدی در سال ۲۰۱۳ در دولت ایالتی انتاریو به مقام وزارت رسید و هم اکنون وزیر علوم و پژوهش‌های علمی است. او در زمینه دفاع از حقوق بشر مردم ایران هم فعال است. آقای مریدی در تورنتو زندگی می‌کند و من تلفنی با او گفت‌وگو کرده‌ام.

مهمانی رضا مریدی؛ چهار دانشمند مبدع ایرانی هم‌صحبت شهریار

​آقای رضا مریدی خیلی خوش آمدید به برنامه میزبان. لطفا به من بگویید که برای مهمانی شام از کدام پنج شخصیت می‌خواهید دعوت کنید؟

خیلی ممنون اقای صبا که از من دعوت کردید در برنامه میزبان خدمت شما و شنوندگان عزیز باشم. مهمانانی که من انتخاب کردم عبارتند از دکتر محمد علی مجتهدی، پروفسور علی جوان، پروفسور لطفی علی عسکر زاده، پروفسور توفیق موسیوند و استاد سخن ایران شاعر بزرگ شهریار.

خیلی ممنونم آقای مریدی از مهمانانی که دعوت کردید. من بعداً از شما می‌پرسم که به مخاطبان ما توضیح بدهید که چرا به این شخصیت‌ها علاقه دارید. ولی قبل از آن می‌خواستم از شما بپرسم که برای مهمانان می‌خواهید کدام موسیقی را پخش کنید؟

البته موسیقی زیبا فوق‌العاده زیاد است. هم موسیقی ایرانی هم آذری و هم غربی. ولی از بین این موسیقی‌ها فکر کردم که برای مهمانانم «اپرای کور اوغلو» را پخش بکنم.

اپرای کوراغلو یکی از معروف‌ترین آثار موسیقی است که ما در ایران هم با آن آشنا هستیم. ولی شما شخصاً چرا اپرای کوراغلو را دوست دارید؟

اپرای کوراغلو بسیار زیباست و داستانی را بیان می‌کند که دیدنی و شنیدنی است.

حالا بر می‌گردیم به مهمانانی که شما انتخاب کردید. مهمان اول گفتید آقای مجتهدی. کمی بیشتر توضیح بدهید که شما چرا به ایشان علاقه‌مندید.

آقای دکتر مجتهدی یکی از بزرگان فرهنگ و دانش در زادگاه عزیز ما ایران است. ایشان در لاهیجان به دنیا آمدند و در آنجا تحصیل کردند و بعد آمدند به تهران و از دانشسرای عالی تهران فارغ‌التحصیل شدند. ایشان یکی از صد نفر دانشجویانی بودند که در زمان رضا شاه برای ادامه تحصیل به فرانسه اعزام شدند. از دانشگاه لیل فارغ‌التحصیل شدند و بعد دکترای خود را از دانشگاه پاریس در ریاضیات گرفتند.

ایشان بعد به ایران بر می‌گردند و به عنوان استاد در دانشکده فنی دانشگاه تهران مشغول به کار می‌شوند. پس از مدتی ریاست دبیرستان البرز تهران را بر عهده می‌گیرند و بنده هم افتخار داشتم که موقعی که دکتر مجتهدی رئیس این دبیرستان بود در آنجا تحصیل کنم.

ایشان بعداً رئیس پلی تکنیک تهران و بعد از آن به دستور محمد رضا شاه، شاه سابق ایران، دانشگاه صنعتی آریامهر را که آلان اسمش دانشگاه صنعتی شریف است، تأسیس کردند و سال‌ها ریاست آن را بر عهده داشتند تا اینکه از آن کار هم کناره‌گیری کردند. ایشان از بزرگانی هستند که بسیار بسیار حق بزرگی دارند به فرهنگ، دانش و اقتصاد ایران. یکی از اشخاصی ست که من همیشه تحسین کرده‌ام و من در این مورد تنها نیستم.

همه کسانی که در دوره ریاست آقای مجتهدی در البرز درست خواندند خاطره خوش دارند. با اینکه ظاهراً بسیار سخت‌گیر بود ولی همه دوستش دارند. در شخصیت آقای مجتهدی چه بوده که فارغ‌التحصیلان البرز همه شیفته او هستند؟

همانطور که گفتید جناب صبا ایشان بسیار سخت‌گیر بودند و یکی از مدیران منضبط و کاری. واقعاً انسان بسیار دلسوزی بود. به فرهنگ ایران و تربیت افراد تحصیلکرده برای مملکت اهمیت می‌داد. ایشان معتقد بود که سرمایه بزرگ ایران و البته هر کشور دیگری انسان‌های آن کشور هستند. به همین دلیل است که وقت و زندگی و همه چیز خودشان را در راه تعلیم و تربیت و آموزش جوانان مملکت گذاشته بودند.

البته سخت گیر بودند ولی نه فقط برای دانش‌آموزان بلکه برای معلمین هم سخت‌گیر بودند. من یادم است که ایشان سر زده می‌آمدند سر کلاس بازدید می‌کردند تا ببینند که معلمان چه جوری درس می‌دهند و چه جوری با دانش‌آموزان برخورد می‌کنند.

حضور و غیاب دانش آموزان و انضباط آنها بسیار مورد توجه ایشان بود. ایشان دفترچه‌ای داشتند که اسامی دانش‌آموزانی را که دیر می‌آمدند یا شیطون بودند می‌نوشتند. بعد سر کلاس‌ها می‌آمدند و دفترچه را بیرون می‌آوردند و مثلاً می‌گفتند شما رضا مریدی ۱۰ ساعت غیبت داشتید. ایشان بسیار منضبط و دقیق بودند و برای همین هم هست که الان همه عشق دارند نسبت به ایشان و یکی از بزرگان زادگاه عزیز ما ایران هستند.

حالا می‌پردازیم به مهمان دوم شما پروفسور علی جوان که ایشان یکی از مهم‌ترین دانشمندان فیزیک است.

ایشان یکی از بزرگان فیزیک در سطح جهان هستند. خیلی حیف شد که ایشان نتوانست جایزه نوبل در فیزیک را دریافت بکند. کاری که ایشان کرده بودند در حد جایزه نوبل بود.

پروفسور علی جوان از یک خانواده تبریزی در تهران به دنیا آمد و یکسال در دانشگاه تهران در رشته فیزیک تحصیل کرد وبعد به آمریکا می‌رود. جالب است که در امریکا ایشان در داشنگاه کلمبیا بدون اینکه درجه لیسانس و فوق لیسانس بگیرند از همان اول برای دوره دکتری پذیرفته می‌شوند و در سال ۱۹۵۴ دکترای فیزیک می‌گیرند.

تحقیقات ایشان منجر شد به کشف لیزر گازی که کشف بسیار بزرگی بوده و برای اولین بار در تاریخ دنیا ایشان به وسیله اشعه لیزر سیگنال‌های تلفنی را منتقل می‌کنند که در واقع یک انقلابی در صنعت به وجود آورد. کشف ایشان باعث شده که امروزه وقتی شما در سوپر مارکت‌ها جنسی می‌خرید این بارکُدی را که اسکن می‌کنند از کشفیات ایشان است. کشف ایشان کاربردهای زیاد دیگری هم دارد.

ایشان یکی از بزرگان علم فیزیک و مهندسی در دنیا هستند و به ایران هم بسیار علاقه‌مندند. من ایشان را یکبار بیشتر ندیدم و آن موقعی بود که وقتی آقای دکتر مجتهدی رئیس دانشگاه آریامهر بودند از ایشان دعوت کرده بودند که در این دانشگاه سخنرانی کند و آن موقع من دانشجو بودم و در سخنرانی ایشان حضور داشتم.

ایشان بزرگترین مدال‌ها و نشان‌های علمی دنیا را گرفتند و از جمله در ۱۹۹۳ مدال جهانی آلبرت انیشتین را گرفتند و در مؤسسات بزرگ علمی دنیا عضویت دارند و افتخارات زیادی کسب کردند. متأسفانه در سال گذشته ایشان در سن ۸۵ سالگی از این دنیا رفتند. یکی از بزرگانی هستند که تأثیر بسیار زیادی در تمدن امروزی ما بر جای گذاشتند.

مهمان سوم شما آقای لطفی علی عسکرزاده است. لطفا به ما بگویید که شما چه علاقه‌ای به ایشان دارید؟

آقای لطفی علی عسکرزاده که در دنیا به لطفی زاده معروف هستند به عنوان پدر منطق فازی شناخته می‌شوند. پروفسور لطفی زاده در شهر باکو از یک پدر ایرانی اهل اردبیل و مادر اهل باکو به دنیا آمد. بعد وقتی در زمان استالین ایرانی‌ها را از جمهوری آذربایجان اخراج کردند، پدر و مادر ایشان هم مجبور شدند آنجا را ترک کنند و به ایران بروند. خانواده در تهران ساکن می‌شوند و ایشان آن موقع ۱۰ ساله بود. به مدرسه می‌روند و بعد وارد دبیرستان البرز شدند.

از آنجا به دانشکده فنی دانشگاه تهران رفتند و با رتبه اول در رشته مهندسی فارغ التحصیل می‌شوند. بعد برای ادامه تحصیل به آمریکا می‌روند و در دانشکده مهندسی « اِم.آی.تی » که یکی از مهم‌ترین دانشگاه‌های دنیاست درس می‌خوانند و دکترای خود را از دانشگاه کلمبیا می‌گیرند. بعد از آن به عنوان رئیس دانشکده مهندسی دانشگاه برکلی در کالیفرنیا مدت‌ها مشغول به کار شدند.

کار بزرگی که ایشان کرد پایه‌گذاری منطق فازی است که در علم ریاضیات یک بخش بسیار بزرگی را باز کرده و کاربرد زیادی در صنعت کامپیوتر و علوم کامپیوتر دارد. ایشان یکی از شخصیت‌های بزرگ جهانی است که اگر در رشته ریاضیات جایزه نوبل به کسی داده می‌شد ایشان قطعاً این جایزه را می‌گرفت.

پروفسور لطفی زاده هم متاسفانه در سال گذشته در سن ۹۶ سالگی در کالیفرنیا از این دنیا رفت. ایشان یکی از انسان‌هایی هستند که تأثیر بزرگی در تمدن امروزی ما به خصوص در هوش مصنوعی و سیستم‌های کامپیوتری بر جای گذاشتند.

مهمان بعدی شما پروفسور توفیق موسیوند است. شما چرا به ایشان علاقه‌مند هستید؟

پروفسور موسیوند هم زندگی بسیار جالبی دارد. او در یک دهکده کوچک در اطراف همدان به دنیا آمد. برای من تعریف کردند که در دوران نوجوانی در آن دهکده چوپان بود. بعد تحصیل می‌کند و به تهران می‌رود و از دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران با رتبه اول فارغ‌التحصیل می‌شود و برای ادامه تحصیل به کانادا می‌آید و در اینجا نیز دوره مهندسی را می‌گذراند و بعد می‌رود به آمریکا و در آنجا در رشته پزشکی تحصیل می‌کند و پزشک می‌شود.

بعد شروع می کند به تحقیقات علمی در زمینه جراحی قلب و قلب مصنوعی را اختراع می‌کند. بعد به دعوت دانشگاه اوتاوا دوباره بر می‌گردد به کانادا و در این دانشگاه و دانشگاه کارلتون به عنوان پروفسور مشغول به کار می‌شود.

ایشان ۲۶ اختراع دارد و یکی از بزرگان علم پزشکی در جهان هستند. بیش از ۳۰۰ مقاله علمی منتشر کردند و بیش از ۶۰۰ دانشجوی دکتری و فوق دکتری با ایشان درس خواندند. در ضمن عضو انجمن سلطنتی علوم کاناداست و این در واقع بزرگترین افتخاری است که یک دانشمند می‌تواند آن را کسب کند.

آقای پروفسور موسیوند را من بارها از نزدیک دیدم و ایشان در یکی از مهمانی‌های بزرگ من در چند سال پیش مهمان افتخاری بود. ایشان الان در اوتاوا زندگی می‌کند و یکی از افتخارات جامعه ایرانی کاناداست.

حالا می رسیم به مهمان آخر شما که برخلاف چهار مهمان اول که دانشمند بودند، ایشان شهریار شهر ایران استاد شهریار است. شما چه علاقه‌ای به شهریار دارید؟

شهریار هم در رده دانشمندان جا می‌گیرد برای اینکه ایشان هم بعد از پایان دوره متوسط در تبریز به دانشکده پزشکی دانشگاه تهران رفت و پس از مدتی عاشق می‌شود و این عشق باعث می‌شود که ایشان رشته پزشکی را رها کند و به شعر و شاعری روی بیاورد.

شهریار یکی از بزرگان شعر و ادب فارسی است. بعضی‌ها ایشان را در رده فردوسی و نظامی و صائب تبریزی و شاعران بزرگ دیگر قرار می‌دهند. قطعاً در غزلسرایی شاید بشود ایشان را در ردیف حافظ دانست. نکته‌ای که باعث می‌شود که شهریار در بین شعرای مکتب فارسی آذربایجان ممتاز باشد، تسلط ایشان به تکنیک شعر به دو زبان فارسی و ترکی آذری است. اثر مهم ایشان به زبان ترکی آذری «حیدر بابایه سلام» است که به زبان‌های متعدد در دنیا ترجمه شده و یکی از شاهکارهای بزرگ شعر در دنیا شناخته می‌شود.

آقای مریدی شما هم که اهل آذربایجان هستید حتماً با شعرهای ترکی استاد شهریار آشنا هستید. هیچکدام از آنها را به یاد دارید که چند بیتی را برای ما بخوانید؟

من چند بیتی را از شعر جاودانه «حیدر بابایه سلام» را خدمت شما و شنوندگان عزیز می‌خوانم. البته این اشعار به فارسی هم ترجمه شده ولی حقیقت امر این است که وقتی شعر ترجمه می‌شود آن لطف خودش را نمی‌تواند حفظ کند و باید به همان زبان اصلی خوانده شود.

به هرحال این چند بیت را می‌خوانم: «حیدر بابا ایلدیریملار شاخاندا/ سئللر سولار شاققیلدییوب آخاندا/ قیزلار اونا صف باغلییوب باخاندا/ سلام اولسون شوکتوزه ائلوزه/ منیم دا بیر آدیم گلسین دیلوزه/ حیدربابا کهلیک لرون اوچاندا/ کول دیبینن دوشان قالخوب قاچاندا/ باخچالارون چیچکلنوب آچاندا/ بیزدن ده بیر مومکون اولسا یاد ائله/ آچیلمیان اورکلری شاد ائله».

بسیار عالی. حالا آقای مریدی برای استاد شهریار و چهار دانشمندی که به مهمانی دعوت کردید، می‌خواهید شام چه درست کنید؟

شام غذای ایرانی. جناب صبا شما خودتان ایرانی هستید و می‌دانید که غذاهای ایرانی چقدر متنوع و خوشمزه هستند. البته انتخاب غذا برای مهمان کار بسیار سختی ست. ولی من دو سه غذای ایرانی را بیشتر از بقیه دوست دارم. یکی آبگوشت است همان غذای سنتی ایرانی‌ها، سبزی پلو ماهی و ته‌چین که همه خوشمزه هستند.

ولی شما اگر بخواهید یکی را انتخاب کنید کدام خواهد بود؟

آبگوشت را انتخاب می‌کنم.

حالا مهمانان شما دارند اپرای کوراغلو گوش می‌دهند و آبگوشت می‌خورند. سر میز شام چه خبر است و مهمانان درباره چه صحبت می‌کنند؟

من تصور می‌کنم بحثی که سر میز شام مطرح می‌شود مسئله محیط زیست است. از آنجایی که ما همه ایرانی هستیم مسئله محیط زیست در ایران و به خصوص مسئله آب خیلی مورد توجه است. مملکت ما مملکت کم آبی ست و یک چهارم کشور بیابان و کویر است، یک چهارم کوهستان است و نصفش قابل زراعت و غیره. ما رودخانه های بزرگ هم خیلی زیاد نداریم.

جمعیت ایران هم در چهل سال اخیر از ۳۲ میلیون الان رسیده به ۸۰ میلیون. خشک شدن رودخانه‌ها و خشکاندن دریاچه‌ها، به خصوص دریاچه شهر زادگاه من یعنی دریاچه ارومیه وضعیت را وخیم‌تر کرده. دریاچه به آن بزرگی که به وسعت دریاچه اونتاریو در کاناداست در حال خشک شدن است.

از آنجایی که آب این دریاچه شور است با خشک شدن آن میلیون‌ها تن نمک ایجاد می شود که می تواند در هوا معلق بشود و حرکت بکند و نه تنها مزارع آذربایجان بلکه بقیه نقاط کشور عزیز ما ایران را تحت تأثیر قرار بدهد. این می‌تواند تاثیرات زیادی در دامداری، در کشاورزی و در زندگی روزمره مردم بگذارد. وقتی ذرات نمک در هوا معلق شد مردم آن را تنفس می‌کنند و هوای آلوده همراه با نمک می‌تواند به ریه مردم برود و امراض زیادی ایچاد کند. به هرحال عواقب آن بسیار خطرناک است.

همه نگران هستند که ما چگونه می‌خواهیم با این تغییرات محیط زیست مقابله کنیم. این تغییرات محیط زیستی یک مقدار هم به دست مسئولین ایجاد شده با زدن سدهایی که بدون مطالعه صورت گرفته. دست بردن در کار طبیعت به این سادگی نیست و متأسفانه تأثیرش غیرقابل کنترل است. البته شاید هم بتوانند کنترل کنند اگر آن هزینه‌ها و سرمایه‌گذاری‌هایی را که در جاهای دیگر در امور نظامی می‌کنند جهتش را تغییر بدهند به سمت سرمایه‌گذاری برای حفظ محیط زیست.

در همین کانادا ما به علت اینکه محیط زیست را باید حفظ بکنیم تولید برق از طریق سوزاندن ذغال سنگ را منع کردیم و چندین نیروگاه برق را که با ذغال سنگ کار می‌کردند تعطیل کردیم. دولت کانادا تشویق می‌کند که برای تولید برق از انرژی خورشیدی و باد استفاده بشود. اینها حرکت‌هایی است که کشورهای دیگر هم انجام می‌دهند و امیدوارم که در زادگاه عزیز ما ایران هم این اتفاق بیفتد و محیط زیست حفظ بشود.

در اصفهان رودخانه قشنگی داریم زاینده رود، در اهواز رودخانه بزرگی دارن کارون. من شنیدم که آب این رودخانه‌ها کم شده. این برای همه خیلی نگران‌کننده است.

واقعاً اینطور است. برای خیلی از مردم ایران این دارد به مسئله مهمی تبدیل می‌شود و همه نگران هستند. امیدوارم که یک راه حلی پیدا بشود. مهمانان شما هم حتماً می‌خواهند دراین باره صحبت بکنند. ولی آقای رضا مریدی وقت ما دارد تمام می‌شود. خیلی ممنونم که در برنامه میزبان شرکت کردید.

خیلی متشکرم از شما و همینطور از شنوندگان عزیز رادیو که گفت‌وگوی ما را شنیدند.